Afgelopen dinsdag overleed in Rusland op 82-jarige leeftijd Alexandr Jakovlev.
Hij gold als de ideoloog achter de perestrojka, het hervormingsbeleid van voormalig
sovjetleider Mikhail Gorbatsjov.

Jakovlev was afgestudeerd als historicus en al jong toegetreden tot de
communistische partij waarin hij carrière maakte.Eind jaren ’60 had hij een belangrijke job bij het centraal comité en schreef toen een afwijzend artikel over het “groot-russische nationalisme”.
Dit artikel viel in slechte aarde bij de partijtop en Jakovlev werd weggepromoveerd tot USSR-ambassadeur in Canada. Dit zou hij 18 jaar blijven.Terwijl in Canada ging hij zien hoe ver de USSR achterliep op het Westen en tot welke prestaties een enigzins vrije samenleving in staat was in vergelijking met een totalitaire dictatuur als de toenmalige USSR en vervreemde innerlijk van het Marxisme-Leninisme. Ook in Canada maakte hij kennis met Michaïl Gorbatsjov toen die als toen nog verantwoordelijke voor het Russische landbouwbeleid Canada bezocht. Het klikte tussen beide mannen en ze spraken onder vier ogen over de noodzaak tot modernisering en hervormingen in Rusland.

Toen Gorbatsjov in 1985 partijleider werd, haalde hij Jakovlev terug naar Moskou en gaf hem een sleutelfunktie bij het centraal comité van de partij en maakte hem lid van het politbureau. Jakovlev was het meest liberale lid van het politbureau en pleitte consequent voor meer liberalisering, meer economische vrijheid en openheid. Hij was bijv de eerste USSR-topman die toegaf dat de USSR verantwoordelijk was voor het bloedbad van Katyn (waarbij 15.000 Polen in koelen bloede door de communisten werden afgeslacht).
Op dat punt had hij de geplande staatseconomie, het marxisme en de totalitaire dictatuur afgeschreven, maar bleef als een “hervormer” binnen de partij, omdat hij zo het meeste dacht te bereiken. Uiteindelijk werd Jakovlev twee dagen voor de beruchte staatsgreep van 1991 door behoudsgezinde communisten uit de partij gezet. Na de val van de Sovjetunie zette hij zich in voor slachtoffers van het geweld van het communistische regime. In 1992 leidde hij de commissie die de slachtoffers van de repressie van het sovjetregime rehabiliteerde, al kwam dat voor veel van die mensen posthuum.

Jakovlev is nooit liberaal geworden en ontwikkelde zich van communist tot een soort sociaal-democraat (hij zou het allicht goed hebben kunnen vinden met de oude Drees). Toch heb ik de man altijd gewaardeerd en had hem graag es ontmoet.

Moge het geen 70 jaar duren vooraleer in het leidersschap van de zich snel vormende Eurosovjet ook lui opstaan die innnerlijk vastbesloten zijn een collectivistisch systeem om te buigen naar meer vrijheid.

Mark.