Het liberalisme is ooit, in een lang verloren verleden, begonnen met de opkomst van economen als Adam Smith en filosofen als Thomas Paine. Het liberalisme waarmee zij op de proppen kwamen, is nu beter bekend als ‘klassiek liberalisme’ en het libertarisme is daar eeuwen later uit voort gevloeid.
.
Wat opmerkelijk is, is de aanwezigheid van namen als John Stuart Mill en Jeremy Bentham in het lijstje met grondleggers van het liberalisme.
Dit is opvallend omdat deze laatstgenoemden ook wel bekend zijn als grondleggers van het utilisme en er is één heel grote tegenstelling tussen het liberalisme en utilisme: we spreken van respectievelijk ‘individualisme’ en ‘collectivisme’.
Niet te vergeten, is het derde deel van de titel: het werkelijke ‘modern liberalisme’ waarvoor Marxisme een betere benaming zou zijn.
Zoals bekend, streven klassiek liberalen, libertariërs naar een wereld waarin enkel het individu belang heeft en waar elke vorm van onvrijwillig collectivisme onmogelijk is; een samenleving waarin ieder individu soeverein is (zie hoofdnoot Vrijspreker).
De productie die één individu in een dergelijke samenleving levert, komt alleen hem toe en dient geen enkel collectivistisch doel; echter: ” ‘onbedoelde gevolgen van bedoelde acties’ zullen voordelig zijn voor de samenleving als geheel” (Adam Smith).
Dit betekent dat de vruchten van individuele arbeid weliswaar voordelig kunnen zijn voor de samenleving als geheel maar dat deze nimmer ten doel van deze samenleving hebben gestaan en staan.
Hier ligt het fundamentele verschil tussen liberalisme en utilisme;
Liberalisme staat voor een samenleving van individuen die voor zichzelf werken en utilisme staat voor een samenleving die ‘zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen’ voorstaat waarbij de individuele ontwikkeling en vrijheid enkel als middel worden gebruikt om dit collectivistische doel te bereiken.
Het utilisme is dan ook goed te vergelijken met de schijnbare idealen van zogenaamd liberale partijen van tegenwoordig. Als je de partijprogramma’s van bijvoorbeeld de VVD of D66 leest, zul je tot de conclusie komen dat de voorgestelde vrijheden enkel collectivistische doelen hebben. Het is eigenlijk een vuil spelletje dat ze proberen te spelen; “geef de slaaf het idee dat hij een individu mag zijn en laat hem net zoveel vruchten van zijn arbeid plukken, dat hij tevreden is en zijn motivatie behoudt opdat de staatskassen gevuld kunnen worden met de hieruit voortvloeiende productie”. Er wordt in deze programma’s gesproken van het ‘maatschappelijk belang van een gezonde economie en de daarvoor benodigde economische vrijheden’.
Als je daarover nadenkt, is dat eigenlijk extreem collectivistisch! ‘Moderne liberalen’ begrijpen niet dat vrijheid geen middel is maar een doel!
Goed, tot zover de schijnbare idealen van zogenaamde moderne liberalen, nu de werkelijkheid van hun beleidvoering en plannen.
In absolute zin valt elke filosofische stroming die niet individualistisch is, niet onder de noemer ‘liberaal’ en daarmee het utilisme dus ook niet.
Punt is, dat dit niet zo heel duidelijk is en dat is dan ook de bedoeling van moderne politici.
Het is al vaker op allerlei manieren gezegd, maar ik herhaal het nog maar een keer: “collectivisme is inherent aan politiek”.
Daarmee zijn alle politieke partijen, ook partijen die pretenderen liberaal te zijn, collectivistisch georiënteerd waar het de werkelijke idealen aangaat. Als je kijkt naar de mate van overheidsinterventie in economie, zelfs bij zogenaamd liberale overheden (contradictio in terminis), zie je enkel socialisme in een soort huichelachtige vorm.
Waar het politiek en maatschappijleer betreft kom je maar al te vaak de hiervoor besproken drie-eenheid tegen, samengevat:
‘het moreel juiste, het ideaal dat onjuist dezelfde naam draagt en de werkelijkheid die achter deze schijn schuilt’.
Is het niet utilitarisme i.p.v. utilisme? Ik weet het niet zeker, maar utilitarisme heeft aanzienlijk meer hits in Google.
Ik dacht overigens dat de "klassiek liberaal" en mede-grondlegger van de Oostenrijkse Economische School, Ludwig von Mises, uiteindelijk wel een utilitarist was. Had ik tenminste ergens gelezen geloof ik.
Persoonlijk prefereer ik toch het echte liberalisme en "natuurrecht" boven het utili(tari)sme, omdat ik niet echt zie hoe je het geluk van mensen kunt meten, laat staan onderling kunt beoordelen wat een optimale geluksverdeling geeft. En het opofferen van een individu aan een collectief om dat gelukkiger te maken lijkt me een gruwelijke gedachte. Afgedwongen geluk lijkt me net zo erg en onmenselijk als afgedwongen lijden. Wat heeft een mensenleven nog voor betekenis als je onder dwang gelukkig moet zijn, of een ander gelukkig moet maken? Wie bepaalt dat het doel van een mensenleven geluk móet zijn? De meeste mensen zullen er van nature zelf al naar streven en in dat proces, zoals in het artikel staat, vaak ook het leven voor een ander verbeteren. En voor degenen die dat niet doen is het hun goed recht. In ieder geval zie ik niet waar de maatschappij het recht vandaan tovert om uit "mededogen" mensen te dwingen gelukkig te zijn.
Ik hoop altijd wel dat de meest morele ook de meest praktische en voordelige oplossing is, want dat betekent dat het sowieso niet uitmaakt en het scheelt een hoop discussies met mensen die wel zo redeneren (totdat hun rechten moeten wijken voor het grotere welzijn van de grootste groep mensen).
Prima artikel dus.
[1] En prima reactie ook!!!!
Dat het morele ook het praktische is, is moeilijk te bewijzen. Het blijkt wel steeds te kloppen als je objectief alle factoren erbij betrekt. Zoals korte EN lange termijn, één persoon EN alle personen.
Uitgaand van natuurrecht is waarschijnlijk wel te "bewijzen" dat libertarisme de enige morele samenlevingsfilosofie is. Kloppend met de natuur van de mens en daarom ook het meest praktische.
[1] Inderdaad, utilitarisme = utilisme, ik had het er nog bij zullen zetten maar dit ben ik klaarblijkelijk vergeten.
Ook Bentham en Mill worden tot de klassiek liberalen gerekend, waarom echter, is mij een raadsel. Er is immers nogal een verschil tussen vrijheid als doel en vrijheid als middel.
[3] Voor zover ik weet was het Utilisme van Bentham gewoon een poging om een nieuwe ethiek te schrijven, los van die van het Christendom. Dit resulteerde in het radicale idee van, het grootst mogelijke geluk voor zoveel mogelijk mensen.
Daden die geluk zouden bevorderen zouden moreel juist zijn, en daden die geluk zouden inperken zouden moreel verwerpelijk zijn. Dit is inderdaad niet of nauwelijks te meten.
Vooral Mill was zich hiervan bewust, en hij was het ook die het utilisme wilde toespitsen op het individu om het recht te trekken.
Quote uit Utalitarianism:
"The great majority of good actions are intended not for the benefit of the world, but for that of individuals, of which the good of the world is made up."
De rechten van het individu dienen dus gerespecteerd te worden en men mag individuen dus niet als middel gebruiken om een groter geluk voor een andere groep mensen te realiseren.
In die zin denk ik dat Mill wel tot een klassiek liberaal gerekend kan worden. Het idee dat mensen die veel verdienen veel belasting zouden moeten betalen omdat een grote groep lage inkomens daar gelukkiger van zou worden, zou voor hem volstrekt onaanvaardbaar zijn.
[4]
Utilisme is een kwestie van simpele rekenkunde. Waarom zou je Flight 93 op 9/11 niet hebben mogen neerschieten, maw. waarom zou je het leven van 45 mensen niet mogen opofferen als je daarmee het leven van enkele duizenden kan sparen ? Dat is immers een rendement van pakweg 1 op 100.
En waarom zou je het leven van 1 man (Hitler) moeten sparen als je daarmee het leven van tientallen miljoenen van zijn slachtoffers kunt redden ? Dat is een rendement van maar liefst 1 op 10.000.000 !
"Het vermoorden van mensen is een heel gebruikelijk beleidsinstrument voor de overheid"
~ Stansfield Turner (CIA directeur van 1977-1981)
[5] Inderdaad. Die mensen initiëren geweld richting hun medemens en respecteren zelf de rechten van het individu niet. Groot gelijk als we die mensen van de aardbodem afblazen.
Voor die voorbeelden lijkt utilisme me een uiterst doeltreffend systeem.
In het artikel wordt gesteld dat utilisme niet verenigbaar zou zijn met de soevereiniteit van individuen en dat Mill daarom niet tot de grondleggers van het klassiek liberalisme gerekend zou mogen worden. Maar juist hij poogde om utilisme aan het individu te koppelen.
[6] Roel,
"In het artikel wordt gesteld dat utilisme niet verenigbaar zou zijn met de soevereiniteit van individuen…"
Dat stel ik niet.
Ik stel dat er een fundamenteel verschil is tussen de doelen van echter liberalen en utilisten; respectievelijk ‘vrijheid’ en ‘zoveel mogelijk genot voor zoveel mogelijk mensen’.
De utilisten erkennen in mijn ogen de baten voor een economie en voor een samenleving van het ‘niet schenden van de individuele soevereiniteit’ en pleiten dáárom voor deze actie.
De liberalen pleiten voor het ‘niet schenden van de individuele soevereiniteit’ omdat dit hun einddoel is.
In principe is de uitwerking van beide filosofiën dat de soevereiniteit niet geschonden wordt en is de bedoeling irrelevant voor het resultaat.
Echter, het probleem dat ik beschrijf is dat de ‘moderne liberalen’, doordat het utilitarisme als liberaal gelabeld is, een soort excuus hebben gevonden in het utilitarisme om zichzelf liberaal te kunnen noemen.
Door het wezelijke verschil in de achterliggende bedoelingen van het liberalisme en het utilitarisme aan te tonen, wordt duidelijk dat ‘moderne liberalen’ zelfs in hun utilitaristische pretenties nog niet liberaal te noemen zijn.
Benthams ‘reactie’ op het Christendom was simpelweg hedonisme met een utilistische draai eraan. Een draai die m.i. een potentieel dwangmatig tintje heeft.
groet,
Lodderzat
[5]
Peter de Jong,
Bij het neerschieten van dat vliegtuig gaat het om pure zelfverdediging. Als zou er slechts 1 persoon in die toren hebben gezeten, zou het begrijpelijk zijn als hij zijn bazooka pakt en het vliegtuig neerhaalt voordat het hem doodt.
En het gaat hier ook om een afgedwongen keus. Er gaat sowieso iemand dood: de mensen in het vliegtuig én in de toren, of alleen de mensen in het vliegtuig.
Bij het klassieke voorbeeld van de orgaandonor: een volledig gezond mens opofferen om 2 andere mensen, of een "belangrijker" mens te helpen, doodt je iemand die anders niet zou sterven. Bij het neerschieten van het vliegtuig dood je mensen die sowieso gedood zullen worden, en is het een kwestie van kiezen tussen twee kwaden: 100 mensen dood of 1000 mensen dood.
Comments are closed.