Slechts een vodje papier

In een stukje van Hub Jongen wordt de libertarische grondwet voorgesteld. Als libertariër ben ik het daar au fond mee eens. Maar als jurist heb ik toch een paar bedenkingen. Een grondwet is een rechtstitel die een staat sticht (vergelijk met het Duitse gründen, wat stichten betekent), die m.a.w. de soevereiniteit regelt en de wijze waarop het gezag wordt uitgeoefend. In deze betekenis is wat Hub voorstelde geen grondwet, maar eerder een anti-grondwet. Want het artikel 1 (verbod op initiatie van geweld) sluit de vorming van een politieke staat, een staat met gezag, volkomen uit. Geweld is immers een noodzakelijke attribuut om van gezag te kunnen spreken.

Uit enkele van de reacties bleek bovendien dat de grondwet (in de ruimere zin van “hogere rechtsnorm”) van Hub tekortschiet in duidelijkheid en dat sommige de afwending van deze grondwet door machthebbers vrezen. En die vrees is, dat weten we allemaal, geheel niet ongegrond. Ook de Belgische grondwet is een perfect staaltje van volksverlakkerij en het bewijs van de waardeloosheid van een begrip als “beperkte macht”. Een paar voorbeelden maakt dat meteen duidelijk:
(1) In artikel 170 staat vermeld dat geen belasting ten behoeve van de staat kan worden in gevoerd dan door een wet. Het volgende artikel bepaalt dat de belastingwet slechts één jaar geldt en dus jaarlijks opnieuw moet worden ingevoerd. Artikel 90, 1° van het Belgische belastingwetboek zegt dat “winst of baten, hoe ook genaamd, die zelfs occasioneel of toevallig, buiten het uitoefenen van een beroepswerkzaamheid, voortkomen uit enige prestatie, verrichting of speculatie of uit diensten bewezen aan derden, daaronder niet begrepen normale verrichtingen van beheer van een privé-vermogen bestaande uit onroerende goederen, portefeuillewaarden en roerende voorwerpen“. Kort gezegd alle winst die niet normaal is, is belast. Maar aangezien niemand weet wat normaal is, kan je net zo goed zeggen alles is belast. Het grondwettelijk annaliteitsbeginsel is daarbij een giller van formaat. Bedoeld als controlemiddel voor de wetgever op de uitvoerende macht, gaat de wetgever jaarlijks met een wet op de rijksmiddelenbegroting of – als ze daarmee niet klaar is – met een financiewet, over tot verlenging, en meestal verstrenging van de bestaande belastingwetten. Maar voor het gemak gaat men wel voorbij aan de vaststelling dat wetgever en regering onder de controle zijn van dezelfde partijen, mensen en belangengroepen en dat zo’n controlemiddel dus nergens toe dient. Bovendien zijn delen van de fiscale bevoegdheid door de wetgever overgedragen aan de EU. Het jaarlijkse stemmen voor een verlenging van iets wat toch al vast ligt is al even ongerijmd als de invoering van de sharia bij gekwalificeerde meerderheid verdedigen. Beide leggen de onmetelijke absurditeit van de politiek pijnlijk bloot.

Maar de bedoeling van de constituante moet ongetwijfeld een begrenzing van de staatsmacht geweest zijn. Dat is de enige verdedigbare motivatie voor het schrijven van een grondwet. Al de rest is boerenbedrog. Nietemin hadden de auteurs van de Belgische grondwet niet door dat de macht van de staat niet kan beperkt worden door aan de staat te vragen de grenzen ervan vast te leggen. De denkfout zit hem hierin dat de vertegenwoordigers van het volk in werkelijkheid vertegenwoordigers van de staat zijn. Daarom is er een trend vast te stellen in belastingen: immer höher.

(2) En dan zijn er de weddes van de parlementariërs. In 1831 schreef men het zo: “Ieder lid van de Kamer van volksvertegenwoordigers geniet een jaarlijkse vergoeding van twaalfduizend frank” met daarbovenop “vrij verkeer op alle verkeerswegen door de openbare overheden geëxploiteerd of in concessie gegeven” (art. 66). Voor senatoren “geen wedde“, maar wel een vergoeding van hun onkosten van “vierduizend frank” (art. 71).
Dat de grondwet slechts een “godamn piece of paper” is, blijkt uit het feit dat de beide regels sinds jaar en dag met voeten worden getreden. De wetgever heeft om te beginnen de bedragen aangepast aan de inflatie. Dat mag u redelijk lijken, maar dat is het niet. Diezelfde wetgever is immers verantwoordelijk voor de inflatie. En misschien was het vermelden van het maximumbedrag voor een parlementaire wedde wel bedoeld als garantie tegen deze verdoken belasting, omdat diezelfde parlementairen niet de waarde van hun eigen inkomen zouden uithollen.
Het verschil tussen volksvertegenwoordigers en senatoren wordt doorgaans verklaard door de verkiesbaarheidsvoorwaarden die destijds voor senatoren bestonden. Men moest 40 jaar zijn en door het cijnsrecht kon worden verondersteld dat senatoren voldoende bemiddeld waren en dus geen wedde nodig hadden. Dat het onderscheid vandaag achterhaald is, zal allicht niemand betwisten. Maar na de rel rond senator Wilmots vorig jaar zijn er initiatieven om dan meteen maar de hele grondwettelijke beperking op te heffen. Kwestie van de grondwet aan te passen aan de ongrondwettige gewoonte.
Wilmots zat, per ongeluk, in de ‘verkeerde’ kamer. Hij had alleen verstand van sport en dat was niet bepaald een bevoegdheid van de senaat. Wilmots mocht van zijn partij geen ontslag nemen. Maar hij had geen zin om te zetelen en vond het dan maar normaal dat hij zou verzaken aan zijn wedde. De hele politieke klasse stond op de achterste poten omdat dit de deur zou openzetten voor plat populisme.
Een wetsvoorstel van CD&V senator Sabine de Bethune – ze noemt zichzelf op haar website senatrice, waarschijnlijk omdat haar de benadrukking van haar vrouwelijkheid in de titulatuur politiek correct of gewoon electoraal opportuun lijkt, maar volgens mij is senatrut wel meer gepast – wil de grenzen van de parlementaire weddes deconstitutionaliseren en gewoon laten bepalen door… de parlementairen. En de ervaring met de belastingwetten leert ons wat dat betekent: immer höher.

Hebben we wel een grondwet nodig?

Een grondwet in de engere betekenis in geen geval. De bovenstaande voorbeelden tonen aan dat beperkende werking van een grondwet ten aanzien van politiek gezag zo hol is als de hersenpan van de Bethune. Zij is een vurige voorstander van nog maar eens een verhoging van de belastingdruk door de invoering van een heffing op vliegtuigtickets, waar een dergelijk heffing niet alleen onrechtvaardig is, maar bovendien ook strijdt met de zesde Europese BTW-richtlijn (zoals overigens ook de Belasting op de Inverkeerstelling van Voertuigen). En dan doet Europa eens een keer iets goeds!

Als beschrijving van het natuurrecht is het alleen maar een handige leidraad, maar ruim onvoldoende om de rechtsorde van een samenleving in te vatten. En misschien is dat ook niet mogelijk, of wenselijk. De mensheid, waarvan de leeftijd volgens de nieuwste theorieën 195.000 jaar zou bedragen, werd amper 219 jaar geleden met de eerste geschreven grondwet geconfronteerd. De meest libertarische ooit. En die werd in no time uitgehold, precies omdat het een politieke grondwet was. Als we een libertarische grondwet willen, dan moet hij universeel, onveranderlijk en a-politiek zijn. Wie schrijft er mee?