Vrijheid (of verkiezingen… ) (1)

“Misschien is het feit, dat we miljoenen zich hebben zien stemmen naar complete tyrannie, onze generatie heeft doen beseffen, dat het kiezen van zijn regering niet noodzakelijk het behoud van vrijheid betekent.” (Friedrich von Hayek, 1899-1992). Na elke verkiezing gaan de belastingen verder omhoog.
Dit is het eerste artikeltje in een serie over het begrip vrijheid. Dit artikel gaat in op het probleem van de praktische afbakening van de individuele vrijheid.

Wat houdt vrijheid in ?
Zo vaak als er gepraat wordt over vrijheid, zo vaak is er grote kans op misverstanden. Want bij nader inzien blijkt iedereen wel zijn eigen idee over vrijheid te hebben en zal iedereen er ook een eigen invulling aan willen geven. De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) heeft ongetwijfeld een andere opvatting over vrijheid dan de Partij voor de Vrijheid of welke andere vereniging ook.

Libertarische begripsbepaling:

Vrijheid in libertarische zin (zie woordenlijst) heeft altijd betrekking op het individu. Een individu is vrij als hij soeverein is:
als hij/zij het recht heeft zijn leven te leiden zoals hij zelf wil, zolang hij datzelfde recht van ieder ander respecteert.
Hij moet het recht hebben om “neen” te zeggen tegen elke eis van wie dan ook.
Eenvoudig gezegd is Vrijheid in libertarische zin:
“HET ONTBREKEN VAN DWANG DOOR ANDERE MENSEN”.

soeverein(bn.) in libertarische zin wil zeggen: vrij van enige gehoorzaamheidsplicht. De (niet-libertarische) Soeverein (zn., de Vorst) kan anderen verplichtingen opleggen
Niemand is gerechtigd aan De Soeverein orders te geven.
De kern van het libertarisme is dat ieder individu soeverein is. Niemand mag/kan hem dwingen iets te doen wat hij niet zelf vrijwillig kiest.

De individuele soevereiniteit is in een klassiek-liberale en libertarische samenleving gewaarborgd op basis van de beginselen van de klassiek-liberale rechtsstaat, zoals die in de 17e eeuw zijn geformuleerd door John Locke. Ook de soevereiniteit van de jurisdictie wordt gewaarborgd. Elke regio of plaats heeft een zelfde soevereiniteit over de eigen bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Bovendien heeft elke regio of plaats de vrijheid om zich af te scheiden ten aanzien van de nationale overheid.

Omgangstaal
Van Dale geeft tenminste 7 verschillende betekenissen aan het begrip “vrij“:
1 over zichzelf naar goeddunken kunnende beschikken, niet gevangen, onderworpen of bezet => independent; <=> gevangen
2 door niets beperkt, gebonden of belemmerd => onverlet, perkeloos, ruim; <=> onvrij
3 beschikbaar
4 niet hoevende te werken of niet naar school hoevend => vrijaf
5 gratis
6 niet vallend onder of beperkt door een bepaald gezag, jurisdictie
7 vrijmoedig

Het begrip “vrijheid” in libertarische zin wordt het meest benaderd door een combinatie van betekenis nr 1 en nr 6. “Vrijheid” in juridische zin zou men in positieve zin kunnen definieren als “over zichzelf naar goeddunken kunnen beschikken.” In negatieve zin: “onafhankelijk van een bepaald gezag of jurisdictie zijn.”

Soeverein (zn., de ~ (m.), ~en)
heerser met een aan geen hoger gezag ondergeschikte macht

soeverein (bn.)
van geen hoger gezag afhankelijk

Hayeks vrijheidsbegrip
Friedrich von Hayek plaatst het vrijheidsconcept in het kader van sociale samenwerking tussen mensen. Sociale samenwerking is de basis van elk menselijk bestaan. Dit kan maar op twee manieren worden bereikt, ofwel op vrijwillige basis tussen alle individuen, ofwel op basis van dwang door een Leider door gedwongen onderwerping van allen. Het laatste systeem is autoritair. In een libertarische samenleving is elk individu een moreel persoon, d.w.z. hij is vrij om te kiezen en te handelen en is verantwoordelijk voor zijn gedrag.

Centralisme – tyrannie
In het autoritaire (absolutistische) systeem is alleen de Grote “Baas” (Leider, (absolutistische) Vorst)vrij om te handelen, terwijl alle anderen lijfeigenen zijn, die onderworpen zijn aan zijn willekeur. Waar het autoritaire systeem volledig is gevestigd, zoals bijv. tijdens het Inca Rijk in het pre-Columbiaanss Amerika, zijn de subjecten alléén menselijk in zoölogische zin; zij zijn praktisch beroofd van hun specifiek menselijke mogelijkheid om te kiezen en te handelen en zijn niet aansprakelijk voor hun gedrag. In overeenstemming met deze degradatie van de menselijke waardigheid wezen de Nazi criminelen elke verantwoordelijkheid voor hun daden af door te stellen, dat alles wat zij deden was “het gehoorzamen aan de orders van hun superieuren.”

Klassiek-liberale rechtsstaat
De Westerse beschaving is gebaseerd op klassiek-liberale beginselen, voor het eerst gepubliceerd door John Locke en alle prestaties van het Westers klassiek-liberalisme zijn het resultaat van de acties van vrije mensen. De individuele vrijheid is de hoofdregel en in principe onbegrensd, de beperking ervan is uitzondering en begrensd. Die beperking wordt gegeven door de (formele) wet. Die moet daarom zorgvuldig geformuleerd worden. Hij moet rechtszekerheid bieden en duidelijk zijn.

De 4 klassieke liberale beginselen van de rechtsstaat zijn:
-Het legaliteitsbeginsel: het primaat van de individuele vrijheid brengt met zich mee, dat de overheid alleen mag optreden wanneer hij berust op een bevoegdheid gegeven door een formele wet;
-Machtenscheiding: er is stricte scheiding tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht;
-Klassieke grondrechten, bijvoorbeeld de vrijheid zijn eigen definitie van geluk te bepalen: “Pursuit of Happiness” (Amerikaanse Declaration of Independance, 1776);
-Onafhankelijke rechterlijke controle.

Alleen in het kader van een vrije maatschappij heeft het onderscheid tussen goed en kwaad, tussen wat gedaan en wat nagelaten zou moeten worden, betekenis. Alleen in zo’n samenleving heeft het individu de macht te kiezen tussen moreel aanbevelenswaardig en moreel verwerpelijk gedrag. De mens is geen perfect wezen en er bestaat geen perfectie in menselijke zaken. Ook in de samenleving is er ruimschoots gelegenheid voor inspanningen van diegenen die het kwaad willen bestrijden en het morele, intellectuele en materiele niveau van de mensheid willen verhogen.

Sociaal verband
Een individu kan zijn individuele verantwoordelijkheid willen verminderen door iemand anders te machtigen namens hem over bepaalde zaken, die zijn eigendom zijn, te beschikken. Zolang de gevolmachtigde of rentmeester die zaken goed behartigt is er niets aan de hand, maar zodra het misgaat en er schade ontstaat, is de vraag wie daarvoor opdraait. Dat is afhankelijk van de vraag hoe de opdrachtgever en de rentmeester hun onderlinge sociaaljuridische of liever contractuele verhouding hebben geregeld. In het positieve recht is hierover in de loop van de rechtsgeschiedenis wetgeving tot stand gekomen, die zich steeds verder ontwikkelt. Het recht leeft.

Maar zodra het gaat over de vraag hoe een bepaald gemeenschappelijke belang van een bepaalde groep individuen wordt geregeld, stuiten we op een probleem van een andere orde: een sociaal organisatorisch probleem. Er zijn in het algemeen meer dan twee betrokkenen met onderling verschillende nevenbelangen en de oplossing van het probleem hangt bovendien af van de aard en de omvang van het probleem.

Men kan nu opnieuw twee soorten sociale verbanden onderscheiden: ofwel men probeert de oplossing te vinden via vrijwillige samenwerking. In dat geval zal men een privaatrechtelijk samenwerkingsverband naar vrije keuze zoeken.
Ofwel men (belanghebbenden of een overheid) richt een publiekrechtelijk lichaam of orgaan op, waardoor alle (potentiele) belanghebbenden worden verplicht een bepaalde contributie (belasting) te betalen. Dit systeem is uiteraard gebaseerd op dwang.

Het behoeft geen betoog, dat de privaatrechtelijke verband het individu meer vrijheid toestaat dan het publiekrechtelijk verband. In het eerste geval kan een individu invloed op de besluitvorming uitoefenen. Dit is, in mindere mate, ook het geval bij het publiekrechtelijk verband.
Maar in het laatste geval heeft de contribuant geen uitwijkmogelijkheid: hij is immers gedwongen binnen het monopolistische publiekrechtelijke systeem te blijven. Hij heeft nauwelijks sanctiemogelijkheden, als hij ze al heeft, als bijvoorbeeld de belastingen omhoog gaan en derhalve zijn besteedbaar inkomen omlaag. In “The Road to Serfdom” zegt Hayek: “Economic control is not merely control of a sector of human life which can be separated from the rest: it is the control of the means for all our ends.”

Commentaar (SpyNose):
Vrijheid binnen sociale verbanden
Uit bovenstaande blijkt, dat de omschrijving van het begrip “vrijheid” in hoge mate tenminste afhankelijk is van het sociale verband, waarbinnen belangen van het betreffende individu een rol spelen. M.a.w. hij hangt samen met de problematiek van zijn sociaal-(geografische) omgeving. Maar daar blijft het niet bij. Het vrijheidsbegrip hangt ook af van zijn individuele politieke wensen en van die van zijn sociale omgeving.

Wat men onder sociale omgeving moet begrijpen hangt af van de aard van de problematiek en de machtsverhouding tussen verschillende sociale verbanden. Zo wordt de waterhuishouding in Nederland meestal door waterschappen beheerd en worden ruimtelijke ordeningsvraagstukken door het Rijk en de Provincies geregeld. De inhoudelijke betekenis van het vrijheidsbegrip hangt dus in meer of mindere mate af van de politieke situatie maar ook van de politieke ontwikkelingen.

Conclusie
Al met al mag geconcludeerd worden, dat hoe groter de individuele ontplooiingsmogelijkheden die het geestelijke en materiele welzijn van het individu bepalen, zijn, hoe groter zijn individuele vrijheid is. Omgekeerd geldt, dat hoe groter de vrijheid van het individu, hoe meer hij kan -en meestal zal- bijdragen aan de sociaal-economische ontwikkeling van zijn sociale omgeving. De wereld leeft.

Bronnen en verdere literatuur:
Bibliographie, Greg Ransom, The Friedrich Hayek Scholars’ page, 2006;
Biographie of Friedrich August Hayek (1899-1992),The Concise Encyclopedia of Economics, The Library of Economics and Liberty, 2002;
Burkens, Kummerling, Vermeulen et al., Beginselen van de democratische rechtsstaat, Deventer: Tjeenk Willink, 6e druk;
Ludwig von Mises, Liberty and its antithesis, reprinted from Christian Economics, 1960, Economic Freedom and Interventionism;
Albert Spits, Wat zijn Westerse waarden ?, 2006;
Gerry van der List, Hayek en de Nederlandse politiek, 2003;
René van Wissen en Sander Boon, Klassiek-liberalisme en sociaal-liberalisme, Frederik Bastiat Stichting;
Marc Bajema, Libertarisme en Culturele Evolutie, Libertarian.nl, 2004;
I. Kotterman, Hayeks visie op democratie en verdelende rechtvaardigheid, Libertarian.nl, 2001