Het failliet van het gelijkheidsstreven

Recent publiceerde de Vrijspreker het artikel Die Balkenende toch… van mrXL. Eén van de mensen die hierop reageerden, Burg, gaf aan dat hij naar Thailand was geëmigreerd, juist vanwege het feit dat socialistisch, nivellerend Nederland te beklemmend was geworden voor iemand die vrijheid in het algemeen, en economische vrijheid in het bijzonder, lief heeft. In zijn reactie verwees Burg naar een artikel op zijn site met daarin een filmpje van Milton Friedman, dat de moeite waard is om een apart artikel aan te wijden. In het filmpje verwijst Friedman naar de situatie in Engeland, maar in principe verkondigt hij een universele waarheid, die overal ter wereld toepasbaar is.

Friedman betoogt dat socialistische regeringen hun gelijkheidsstreven bij wet proberen af te dwingen en dat dit streven gedoemd is te mislukken. De oorzaak daarvan is niet dat de maatregelen niet deugen of slecht worden uitgevoerd, of dat de uitvoerders ervan niet deugen, maar dat het streven zelf tegen het meest fundamentele instinct van de mens ingaat. Dit instinct behelst de drang van de mens om te werken aan zijn persoonlijke ontwikkeling, en aan een beter leven voor hemzelf, zijn kinderen en kleinkinderen.

Als wetten de invulling van deze drang gaan beperken, zal de mens gaan zoeken naar wegen om die wetten te omzeilen, en als dat niet lukt zal hij de wet breken of anders emigreren naar een plek waar hij zich wel kan ontplooien. Al deze dingen gebeuren ook, en door emigratie om deze reden veramt een land vaak, omdat het de meest getalenteerde mensen betreft. Het is moreel niet te verdedigen om prijzen, of lonen, buiten het marktmechanisme om vast te leggen, of om iemand te verbieden te werken tenzij hij zich aansluit bij een vakbond, die hem vervolgens gaat vertellen wat goed voor hem is. En evenmin om mensen te dwingen te hoge prijzen te betalen voor binnenlandse artikelen, omdat buitenlandse, die kwalitatief gelijkwaardig maar goedkoper zijn, bij wet geweerd worden.

Zodra een wet als immoreel of onterecht ervaren wordt zal de bereidheid deze na te leven verwaarloosbaar zijn, omdat gevoelens van gerechtigheid niet spelen. Alleen straffen kunnen dan naleving afdwingen. Dat soort wetten ondermijnen het rechtsgevoel, en daarmee het respect voor de wet. Afnemend respect voor de wet blijft echter niet beperkt tot de immorele wetten; de totale wetgeving als zodanig zal in aanzien afnemen. Zelfs het respect voor wetten waarvan iedereen vindt dat ze terecht zijn, zoals die tegen geweld, diefstal of vandalisme, zal hierdoor dalen. Als gevolg daarvan zullen wetten gemakkelijker gebroken worden, en toename van de criminaliteit is een feit. Op deze wijze valt een groot deel van de huidige criminaliteit in de socialistische wereld te verklaren vanuit het gelijkheidsstreven.

Soms lijkt een overheid ook te beseffen dat onterechte wetten niet werken; enige jaren geleden had Nederland dan ook de (verkeers-)campagne “Geef je verstand eens voorrang”. Maar helaas betrof het ook hier weer loze retoriek. Als je op een verlaten kruising ’s morgens om zes uur door rood rijdt en bromsnor ziet dat toevallig, dan ben je toch de klos. Bij camerabewaking is dat zelfs gegarandeerd, net als bij snelheidsovertredingen op verlaten snelwegen. Het op dubieuze gronden afpersen van extra geld gaat dan boven de ratio die zegt dat het zinloos is om op dat moment de wet strikt toe te passen.

Wat ik nog wil toevoegen aan het verhaal van Friedman is een andere factor, die zeker ook een belangrijke rol speelt bij de huidige verloedering van de maatschappij en die door Friedman niet wordt genoemd: het rechtsgevoel ten aanzien van de strafmaat. Terwijl immorele en nutteloze wetten, zoals die betreffende maximum snelheden, met welhaast religieus fanatisme worden gecontroleerd en bestraft, wordt aan de werkelijke criminaliteit weinig structureels gedaan. De winkeldief staat meestal al weer buiten terwijl de bestolen winkelier nog bezig is met het doen van aangifte. Het begrip ‘draaideurcrimineel’ is te zot voor woorden en geeft aan dat de Nederlandse rechtspraak niet meer serieus genomen kan worden. Ook dit vindt zijn oorzaak in het gelijkheidsstreven, dat een dader als slachtoffer van zijn omstandigheden aanmerkt en derhalve als iemand die geholpen moet worden, niet bestraft.

Voor veel klassiek liberale of libertarische lezers zal de boodschap van Friedman voelen als het intrappen van een open deur. De vraag is dan alleen waarom zo’n beetje alle democratieën hier blind voor zijn. Antwoorden graag in de reacties.