Deel 3: Nemesis (3)

Door Albert Spits



,,Onze daden maken of breken ons, wij zijn de kinderen van onze daden” – Victor Hugo




Er is nu in de wereld sprake van een strijd tegen de kredietcrisis. Zelfs Ben Bernanke en voorganger Alan Greenspan sluiten een grote recessie niet uit. De laatste noemde het zelfs de grootste problematiek sinds de Tweede Wereldoorlog.

Wat opvalt is dat elke grote recessie de grootste is sinds 1945, we hadden dit gezien in 1981-82, in begin jaren 90 en nu in 2007-08. De recessie is natuurlijk al een feit in de Verenigde Staten, omdat daar sinds einde 2005 de huizenmarkt eindelijk na zo’n 20 jaar begon in te zakken. Op dit moment zijn er diverse onroerendgoedmarkten in Europa die de pijn voelen. Deze landen zijn Groot-Brittannië, Ierland en Spanje, ofschoon ook de Scandinavische, Franse en Nederlandse markten onder druk staan.

Men beweert dat de kredietcrisis nu halverwege is, maar ik denk dat we nog niet eens een tiende van de problemen hebben gezien. Het IMF raamt al dat er zo’n 1 à 1,5 biljoen dollar aan leningen moeten worden afgeschreven en zowel Bernanke als Trichet proberen het tij te keren. Wanneer we kijken naar de onroerendgoedmarkten dan is deze groter dan de aandelenmarkten wereldwijd en evenals de aandelenmarkten werden onroerend goed met enorme kredieten gefinancierd.

De inflatie in deze sector is van zo’n monsterlijk gehalte dat een enorme correctie nodig zal zijn om deze markt weer enigszins op orde te krijgen. Er wordt wel gesproken over een ’tekort’ aan huizen, maar dat is niet zo. Wat men bedoelt is een enorm tekort aan betaalbare huizen. Iedereen met € 300.000 heeft geen enkel probleem om een woning te kopen, alleen is dit natuurlijk niet realistisch voor mensen met een gemiddeld inkomen in Nederland.

Kijken we naar de andere onroerendgoedzeepbellen in de wereld, dan valt die van Japan het meeste op. De markt aldaar ging begin dit decennium naar 87% van de oorspronkelijke waarde. Nu wordt er wel geschreven dat zoiets ‘onmogelijk’ zou zijn in het westen. Maar is dat wel zo? Kijkend naar de aandelenmarkten van zowel de 30er jaren in de Verenigde Staten als van Japan in de jaren 90, dan zagen we een vergelijkbare ontwikkeling. De Dow Jones stond in 1929 op 348 punten en in 1934 op 40. Dit is een daling van 89% en in Japan op de Nikkei Dow index was er een daling te bespeuren van 40.000 in 1989 tot beneden de 8000 in 2003, een neergang van meer dan 80%. Zou de AEX eenzelfde neergang laten zien dan komen we op een bodem van 140 in 2014.

Als we deze maatstaven ook hanteren met de huizenmarkt en soortgelijke bewegingen in ogenschouw nemen dan komen we op een gemiddelde onroerendgoedinzakking van het huidige gemiddelde van € 240.000 naar ca. € 50-60.000. De tijdspanne is natuurlijk wat langer dan de aandelenbeurs, vanwege het illiquide karakter, maar we zouden zo’n waarden krijgen in 2018-20. De opleving kunnen we pas verwachten na dit dieptepunt en het zal flink wat jaren in beslag nemen alvorens de huidige huisprijs wordt geëvenaard en met een reële graadmeter moet men dan rekenen op ca. 2030-35.

De mogelijkheid om dit scenario te ontwijken is een ‘hedge’ aan te houden, zodat de schade van deze inzakking kan worden beperkt. In de jaren 90 deden de Japanners dit via het aanhouden van grote spaarsaldi, zelfs met een schamel percentage van 0,5%. Een andere mogelijkheid is om in ieder geval 10% van de waarde van het huis af te dekken met edelmetalen, bij voorkeur goud of zilver. Historisch gezien zijn dit de monetaire metalen bij uitstek.

Wat veel mensen blijkbaar nu niet meer weten is dat deze edelmetalen nog steeds de fundering vormen voor ons monetair stelsel. Ongeacht of onze centrale banken en het IMF goud verkopen blijft het een waardemiddel in tijden van achteruitgang en crisis. Nu al is $ 1000 goud heel erg duur geworden voor de meeste mensen, maar de realiteit gebied te zeggen dat goud zal blijven stijgen naarmate de economie in een grote recessie of depressie terechtkomt. Dan is goud niet meer ‘duur’, maar onbetaalbaar geworden voor de meeste stervelingen.

Deze situatie blijft voortduren totdat de edelmetalen de waarde hebben bereikt van de fundamentele waarde van de aandelen- en onroerendgoedmarkten. Er zijn drie scenario’s, waarin dit geschiedt:

1. Een grote nominale waardedaling in de aandelen- en onroerendgoedmarkten, dit betekent een significante prijsdaling en ook dat grondstoffen en energie schijnbaar stabiliseren, terwijl de edelmetalen enorm zullen stijgen in prijs.

2. Een grote reële waardedaling in beide markten, waar een ogenschijnlijke prijsstabiliteit wordt behouden, maar met een vorm van hyperinflatie welke zich manifesteert in de primaire markten, zoals grondstoffen en energie, alsmede de edelmetalen.

3. Een mengsel van deze twee voorgaande scenario’s, die zullen inhouden dat er behoorlijke reële prijsdalingen in de aandelen- en huizenmarkten zullen optreden, maar dat niet alleen de nominale, maar tevens de werkelijke reële waarde van grondstoffen, energie en edelmetalen enorm zullen stijgen.

Ik vermoed dat het derde scenario het meest realistisch is, met name gegeven de invloed van de centrale banken op het geldverkeer. De gevolgen van het ingrijpen van deze instellingen zijn als volgt:

1. Monetaire geldexpansie; de centrale banken pompen zoveel mogelijk liquiditeit het systeem in, zodat de nominale waarde op peil blijft. Dit gebeurt via het inkopen van obligaties, leningen, hypotheken en andere financiële instrumenten, zodat er genoeg geld aanwezig blijft. De nadelen zijn dat de lonen dan verder achterblijven, omdat de inflatie veel hoger is en tot uiting komen in de prijzen van primaire producten. Diegenen met een minima-inkomen zullen hiervan allereerst de dupe zijn. Daarom moet er in steeds grotere mate rekening worden gehouden met armoede en ‘armenhulp’.

2. Kredietexpansie; hierbij zullen de centrale banken proberen meer krediet te verlenen aan bancaire instellingen, die insolvabel zijn. Deze banken zijn dan wel technisch failliet, maar worden op de been gehouden om te zorgen dat het vertrouwen in het financiële systeem wordt gehandhaaft. Japan heeft dit sinds 1993 met haar banksector gedaan, terwijl 90% van deze instituten meer schulden heeft dan bezittingen.

3. Rentewapen; als derde middel hebben de centrale banken het rentewapen tot hun beschikking en kunnen dit altijd gebruiken als er weer een financiële crisis dreigt binnen de economie en die zullen er legio zijn natuurlijk. De rentedalingen helpen alleen de financiële sector, maar legt zoals eerder gezegd een behoorlijke aanslag op de industrieën. De enigen die hiervan profiteren zijn de obligatiespeculanten die zinspelen op telkens de volgende rentedaling, waardoor langjarige obligaties in prijs zullen stijgen.

4. Kapitaalcontroles; het vierde instrument betreft de kapitaalcontrole die de centrale banken in tijden van nood van stal halen. In 1974 bijvoorbeeld had de Bank of England zo’n kapitaalcontrole om de vlucht uit het pond Sterling tegen te gaan. Hetzelfde gebeurt nu in India om te zorgen dat de roepie niet te veel stijgt in waarde, waardoor de concurrentiepositie van hun industrie in stand blijft. Het is niet onmogelijk dat de Federal Reserve en de Europese Centrale Bank dit middel hanteren om kapitaalstromen binnen deze handelsregio te reguleren en te vertragen. Dit vanwege de vlucht in en uit de dollar, euro, yen, yuan etc.

Veel andere landen zien dat de dollar veel van haar waarde en glans heeft verloren om nog te dienen als een waardemiddel, dat men stilaan is gaan diversificeren en deze diversificatie is niet zozeer gan zitten in de aankoop van euro’s, maar in de aankoop van goud. Landen als China, Rusland, Argentinië, Polen, Zuid-Afrika, Zuid-Korea, Dubai en Saoedi-Arabië zijn nu bezig hun goudvoorraden aan te vullen om de onvermijdelijke instorting van het westerse financiële systeem het hoofd te bieden.

De kredietcrisis is wat dat betreft een voorbode van de misère die het fiatgeldsysteem te wachten staat.

Essays:
House Bubbles Made in Europe; Daniel Gros, 25 oktober 2007, VoxEU.org.
Here Come the Modern 1930s; Thomas P. Au, 20 maart 2008, Financial Sense.
The Bear Stearns Fiasco; Paul J. Nolte, 17 maart 2008, Financial Sense
Three Lessons from the Great Depression; Sean Brodrick, 26 maart 2008, Money and Markets.
Gold in Hoards versus Gold on the Go; Prof. Antal E. Fekete, 3 april 2008, Gold Standard University.
Gold Wars, a fight to the Death; James West, 7 april 2008, The Midas Letter

Literatuur:
The Power of Gold; Peter L. Bernstein, 5 november 2004, John Wiley & Sons, New York, USA
European Economic History; Elias H. Tuma, 1971, Harper & Raw, New York, USA
Als de Dollar valt; Willem Middelkoop & Sander Boon, augustus 2007, Nieuw Amsterdam, Amsterdam
Global Capital Markets: Integration, Crisis, and Growth; M. Obstfeld & Alan M. Taylor, 5 september 2005, Cambridge University Press, Cambridge UK.
—————————————————–
Door Albert Spits