Fraude, corruptie en klokkenluiders

Anders dan in het bedrijfsleven is het
aanpakken van fraude en corruptie binnen
de overheid blijkbaar bijzonder moeilijk.
In de loop der jaren kwamen er diverse
fraudezaken komen aan het licht maar
de verantwoordelijke ambtenaren en
bestuurders worden nauwelijks vervolgd.
De redenen ? De aangiftebereidheid van
de verschillende overheden is uiterst gering,
ze houden de vuile was liever binnen.
Daarnaast is het slecht voor je imago
om frauderende overheidsdienaren te
vervolgen en niemand wil zijn of haar
(potentiële) politieke vrienden hard aanpakken.

En als er wél aangifte gedaan wordt, is het nog maar te hopen dat het Openbaar Ministerie bereid is de fraude of corruptie te vervolgen.

In april 2007 stelde Minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst (PvdA) een kliklijn in waar burgers frauderende ambtenaren kunnen melden. De kliklijn moet de integriteit van de overheid vergroten, stelt een woordvoerder van de minister. Het gaat dan onder meer om fraude, corruptie en vriendjespolitiek. In 2006 liepen 170 rijksambtenaren tegen de lamp. In het sociaal jaarverslag van 2005 werd een verdubbeling geconstateerd. In dat jaar lapten nog 136 rijksambtenaren de regels aan hun laars.
Maar Ter Horst vraagt zich af of alle misstanden wel boven tafel komen en of ambtenaren voldoende vertrouwen hebben in de huidige klokkenluidersregelingen. Een onderzoek onder 30.000 ambtenaren van haar eigen ministerie heeft gezorgd voor deze twijfel.

In september 2007 konden mensen anoniem doorgeven dat een ambtenaar zich volgens hen schuldig heeft gemaakt aan fraude, corruptie of andere onregelmatigheden. Men kon daarvoor bij wijze van proef terecht bij de tiplijn Meld Misdaad Anoniem, die 5 jaar bestaat. Aan de proef doen onder andere de provincie Limburg, de gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen, Den Haag, Amsterdam en Rotterdam, het waterschap Rivierenland, de Rijksgebouwendienst, de Belastingdienst en de ministeries van Defensie, Verkeer en Waterstaat en van Binnenlandse Zaken mee. De proef van een half jaar moest uitwijzen of de procedures in de praktijk werken en of er voldoende bruikbare meldingen binnenkomen.
Het meldpunt voor fraude bij ambtenaren is een aanvulling op het algemene anonieme meldpunt voor misdaad, M, dat vijf jaar geleden begon. Volgens Ter Horst bleef veel informatie verstopt voordat het meldpunt er was. Zij vind een integere overheid net zo belangrijk voor het vertrouwen van de burger als een overheid die zorgt voor veiligheid. Maandelijks worden er 600 nieuwe onderzoeken gestart na meldingen.

We leven nu april 2008 en de proef is afgelopen. Wat meldt ons de website ? ‘In de afgelopen periode heeft M. 37 meldingen overgedragen aan organisaties in de publieke sector. Het merendeel van de meldingen bleek bruikbaar.’ En daar moeten we het dus mee doen. Het was beter geweest deze 37 meldingen aan Peter R. de Vries te overhandigen dan hadden we er in ieder geval nog wat over gehoord.

Het aanzwengelen van misstanden kan het beste via iemand uit de organisatie. Oftewel een klokkenluider.
Maar tot op heden wijst de praktijk uit dat je in Nederland vooral niet je nek moet uitsteken, en zeker geen misstanden bij de overheid moet signaleren. Zo bewijst ook de jarenlange strijd van Fred Spijkers tegen Defensie.

Spijkers kreeg als maatschappelijk werker van de krijgsmacht in 1984 een dienstopdracht om een weduwe te vertellen dat haar man was omgekomen door zijn eigen schuld. Spijkers wist dat het anders lag; Defensie had ondeugdelijke landmijnen gebruikt. Hij voorkwam dat de zaak in de doofpot kwam en vertelde de waarheid. Maar het Ministerie van Defensie was niet blij met zijn onthulling en werkt Spijkers sindsdien tegen, ook heeft hij na 24 jaar nog steeds geen baan.

“Als je je zou realiseren wat de situatie van die mensen is, en je realiseert je in welke mate de overheid daarvoor verantwoordelijk is, dan past je eigenlijk niks anders dan schaamte”, meent rechtsfilosoof J. van der Vliet. Hij onderzocht de zaak Spijkers. Van der Vliet vindt dat de overheid de burger juist moet helpen als deze misstanden signaleert. “Dat is precies waar de bewindslieden Balkenende, Ter Horst enzovoort ruimschoots in tekort schieten. Een rechtstatelijke overheid behoort er niet te zitten voor zichzelf, maar die behoort er te zitten voor de rechtstaat.”

In de praktijk misbruikt de overheid haar bevoegdheden om zelf geen fouten te hoeven erkennen. “Ik denk dat de heren Spijkers, Ad Bos en zo nog een hele serie mensen kunnen getuigen dat de belangen van klokkenluiders bij de regering en het parlement niet in veilige handen zijn”, aldus Van der Vliet.

Van der Vliet heeft Minister van Justitie Hirsch Ballin keer op keer gevraagd deze misstand te onderzoeken. Het resultaat is als verwacht. Met Koninginnedag in het vooruitzicht gaat Pieter van Vollenhoven zich nu sterk maken voor de zaak Spijkers. Wij houden ons Oranje hart vast…