Overbevolking ?

Naast de onherroepelijke en angstaanjagende
opwarming van de aarde, gaat de mythe van
een razendsnel groeiende bevolking (binnenkort
11 miljard !) er ook altijd lekker in. Een ramp
van bijbelse proporties zal ons treffen maar
gelukkig zijn er altijd mensen, instituten, actie-
groepen en uiteraard politici die zo rond vijf
voor twaalf met goede plannen komen.
Trefwoord hier is het stabiliseren van de wereld-
bevolking. Een passende vage term waar je alle
kanten mee op kunt, bijvoorkeur richting
portemonnee van de burger en inperking van
zijn vrijheden.

Alle onheilsprofeten gaan meestal voorbij aan het feit dat meer welvaart automatisch een geboortedaling inhoudt. Overheidsingrijpen werkt, geen verrassing, eerder averechts. Neem China waar door het een-ouder programma naast veel leed nu ook een nijpend tekort aan vrouwen ontstaan is.
Hoewel de wereldbevolking in de afgelopen 100 jaar bijna vier keer zo groot is geworden, leiden we bijna allemaal een langer, gezonder en welvarender leven. De voedselproductie is de groei van de wereldbevolking steeds voor gebleven en praktisch alle grondstoffen zijn gemakkelijker beschikbaar dan in het verleden.

Bovendien berusten pogingen om van regeringswege het bevolkingsaantal te plannen en te verminderen op een diepe misvatting. De ongeëvenaarde bevolkingsgroei van de 20ste eeuw is veroorzaakt doordat mensen gezonder werden en daardoor langer leefden, niet door een groter aantal geboorten per vrouw.

De geboortebeperkingsideologie werkt met een grimmig en onontkoombaar verband tussen bevolkingsgroei en de groei van economische problemen. Maar dit klopt niet met de werkelijke demografische en economische ontwikkelingen van de laatste honderd jaar. Herkenbaar verschijnsel uit de klimaathysterie: roep 11 of 14 miljard aardbewoners en negeer de feiten.

Sinds 1960 is het gemiddelde vruchtbaarheidscijfer van de wereld bijna gehalveerd: van ongeveer 5 geboorten per vrouw in 1960/65 tot ongeveer 2,6 in 2000/2005. Over diezelfde periode is de gemiddelde vruchtbaarheid voor “ontwikkelingslanden” van 6 gezakt tot minder dan 3. Naast het verband tussen stijgende welvaart en lagere vruchtbaarheid, blijkt ook dat ouders die nog in de armoede van de derde wereld verstrikt zijn, voor steeds kleinere gezinnen gekozen hebben.

In 1960 had een land met een hoofdelijk inkomen van 1000 dollar (volgens Wereldbankgegevens) een gemiddelde vruchtbaarheid van 6 geboorten per vrouw, in 2005 heeft een land met zo’n gemiddeld inkomen een vruchtbaarheid van gemiddeld 3,3 geboorten per vrouw. Op elk inkomensniveau – met inbegrip van de heel lage – hebben ouders over de hele wereld in de voorbije veertig jaar voor minder kinderen gekozen.

De gegevens van de Wereldbank geven geen schattingen van het analfabetisme onder vrouwen in 1960 en 2005 maar maken wel een vergelijking mogelijk van het verband tussen analfabetisme en vruchtbaarheid in 1980 en 1999. Nogmaals: zelfs in gebieden waar het analfabetisme onder vrouwen toevallig erg hoog is, is de vruchtbaarheid in het algemeen beduidend lager dan zij er in het verleden geweest is.

Niet veel mensen zullen voor armoede of analfabetisme kiezen. Maar over de afgelopen anderhalve generatie hebben arme en analfabetische mensen getoond dat zij wel kunnen kiezen voor gezinsplanning – en die keuze viel steeds vaker op een niet-traditionele geboorteregeling. Blijkbaar vormt noch een laag inkomenspeil noch tekort aan onderwijs onder jonge vrouwen het soort “structurele” hinderpaal tegen vruchtbaarheidsdaling dat veel geboortebeperkers tot nu toe hebben aangenomen.

Maar demografisch deskundigen beginnen nu de geopenbaarde werkelijkheid te zien. Al in een studie in het tijdschrift Nature van augustus 2001 stelden onderzoekers van het IIASA (International Institute for Applied Systems Analyses) vast dat de groei van de wereldbevolking ten einde loopt: “er is een 85% kans dat de groei van de wereldbevolking voor het eind van deze eeuw zal ophouden… en een 60% waarschijnlijkheid dat de wereldbevolking niet boven de 10 miljard mensen uit zal komen”. In maart 2002 is de VN Bevolkingsafdeling (UNDP) van standpunt veranderd en er in de herziene uitgave van haar World Population Prospects van uitgegaan dat de vruchtbaarheid tegen het midden van de 21ste eeuw in 80% van de wereld niet meer het vervangingsgetal zal bereiken: “Dit zal eerst leiden tot vertraging van de bevolkingsgroei en daarna tot vermindering van de wereldbevolking”. In de opnieuw herziene uitgave van 2006 voorspelt de UNDP dan als “middenvariant” zelfs dat de vruchtbaarheid van de wereldbevolking al tegen 2025/30 – dus in een jaar of twintig – onder het vervangingscijfer zou kunnen dalen. (In dezelfde uitgave geeft de UNDP overigens ook al sinds tien jaar een “lage” voorspellingsvariant dat de wereldbevolking omstreeks 2040 haar hoogste getal zal bereiken en daarna blijvend zal gaan dalen).

Al deze voorspellingen berusten dan wel op dezelfde broze theoretische grondslagen als de eerdere voorspellingen die zij nu overtroeven: er is geen reden om er een groter gezag aan te verlenen. Maar het is wel een simpel feit dat zelfs arme mensen voor een klein gezin kunnen kiezen en dat ook steeds meer arme stellen over de hele wereld dat nu gewoon doen. Als arme mensen in landen met een laag inkomen in de komende tientallen jaren een voorkeur voor kleine gezinnen zouden gaan ontwikkelen dan zou het totaal van de wereldbevolking belangrijk lager worden dan de bevolkingsbeperkers tot nu toe hebben gedacht – en dat zonder de noodprogramma’s die veel van zulke activisten nu propageren.

De ongelofelijke en nog steeds doorgaande verbreiding van gezondheid en welvaart over onze planeet zijn het teken van een historisch nieuwe dynamiek die door de huidige geboortebeperkers maar vaag begrepen wordt. Het gaat om een verschuiving van “grondstoffen” naar “menselijk kunnen” als motor van de economische groei. De wereldwijde toename van de gezondheid was geen geïsoleerd verschijnsel. Zij ging gepaard en is onlosmakelijk verbonden met een krachtige (zij het ongelijkmatige) toename van de kwaliteit van de voeding, van het alfabetisme en van het aantal jaren onderwijs. Deze met elkaar vervlochten ontwikkelingen zijn tekenen van een diepgaande en steeds meer om zich heen grijpende versterking van wat sommige het “menselijke kapitaal” en anderen de “menselijke hulpbronnen’ noemen – het menselijk potentieel om een welvaart te scheppen op grondslag van kennis, kunnen, organisatie en andere aangeboren menselijke capaciteiten.

De natuurlijke hulpbronnen van de aarde zijn in materiële zin eindig en daardoor beperkt. Maar onze planeet ervaart nu een reusachtige expansie van een heel ander soort grondstof: de mens. En anders dan de bestaande delfstoffen is menselijk kunnen in de praktijk altijd hernieuwbaar en in theorie zelfs volkomen onuitputtelijk – sterker nog: de opbouw van zo’n op mensen steunend productievermogen lijkt geen “natuurlijke” grenzen te kennen.

Juist door deze menselijke grondstof te negeren hebben tal van commentatoren de demografische en milieudruk op de huidige ontwikkelingen zo faliekant verkeerd beoordeeld – en daarmee ook de mogelijkheden van morgen.

De gedachte dat er op aarde teveel mensen zijn en dat hun aantal dus gestabiliseerd moet worden, is omarmd door beleids- en opiniemakers uit de hele wereld, van de Verenigde Naties tot Al Gore. Maar bewijs voor deze stelling is er niet.

De demograaf Nicholas Eberhardt toont aan hoe de levensstandaard in de vorige eeuw in heel de wereld dramatisch is gestegen hoewel de wereldbevolking in dezelfde tijd bijna vier keer zo groot werd – en hoe die levensstandaard ook bij de huidige en toekomstige bevolkingsomvang nog kan blijven stijgen.

Het begrip “overbevolking” wordt in brede kring verkeerd begrepen en roept beelden op van hongerende kinderen, ongebreidelde ziekten, smerige levensomstandigheden en overvolle sloppen. De betere naam voor deze toestanden is “armoede”. Er is geen verband tussen dichtbevolkt zijn en armoede: het welvarende Monaco is bijvoorbeeld veertig keer zo dicht bevolkt als Bangladesj.
Voorstanders van bevolkingsstabilisering eisen nog steeds dat regeringen het bevolkingsaantal vastleggen door middel van gezinsplanningscampagnes. Gezinsgrootte moet echter een zuivere keuze van de ouders zijn en blijven.
Hoewel de wereldbevolking in de afgelopen 100 jaar bijna vier keer zo groot is geworden, leiden we bijna allemaal een langer, gezonder en welvarender leven. De voedselproductie is de groei van de wereldbevolking steeds voor gebleven en praktisch alle grondstoffen zijn gemakkelijker beschikbaar dan in het verleden.

Bovendien berusten pogingen om van regeringswege het bevolkingsaantal te plannen en te verminderen op een diepe misvatting. De ongeëvenaarde bevolkingsgroei van de 20ste eeuw is veroorzaakt doordat mensen gezonder werden en daardoor langer leefden, niet door een groter aantal geboorten per vrouw.