Libertarisme en Burke

Een libertarische reflectie op Burke’s ‘reflections’

Inleiding

Edmund Burke (1729 – 1797) is een man die veel verschillende reacties op roept.

In zijn leven was hij zowel een politicus, een staatsman volgens sommigen, alsmede een politiekfilosoof. Hij was echter een van de weinige politiekfilosofen die daadwerkelijk in de praktijk uitvoerde wat hij filosofeerde. Burke wordt ook wel beschouwd als de vader van het (Anglo-Amerikaanse) conservatisme.

Het Libertarisme is een politieke stroming die in de tijd van Burke zeer populair was en veel aanhang verwierf. In het eerste hoofdstuk zal ik een achtergrond en uitleg in de vorm van een korte introductie tot het Libertarisme geven. Ik zal uitleggen wat het voor politieke stroming is en wat haar doelen zijn. Tevens zal ik de stroming in de tijdsgeest van Burke plaatsen.

Burke was een groot voorstander van de Amerikaanse revolutie en de uitkomst hiervan, namelijk ‘Liberty’. Tevens was hij een belangrijke kracht achter het beëindigen van de voor de Britten zo rampzalige oorlog tegen de Amerikanen.
Toen enkele jaren later de Franse revolutie uitbrak had menig intellectueel in Burke’s tijdperk verwacht dat een man als Burke, die een fervent voorstander van de Amerikaanse revolutie was geweest, ook hevig zou pleiten voor de Franse revolutie en haar streven om eenieders rechten veilig te stellen. Toen hij dit echter niet deed, zette hij kwaad bloed in veel liberaal-democratische gezelschappen in de Verenigde Staten en Europa. Hoe kan een man als Burke enerzijds pleiten voor de Liberty van de Amerikaanse revolutie en anderzijds tegen de vrijheden voor het volk die de Franse revolutie trachtte te bereiken?

Is dit niet een hypocriete positie? Hij kreeg hier ook kritiek op uit libertaire hoek. Mannen als Thomas Jefferson en Thomas Paine, die door velen als libertair worden gezien, waren het faliekant met Burke oneens. De vraag is echter of deze libertaire critici het wel bij het rechte eind hebben, of dat Burke in feite dezelfde doelen had als zij, namelijk Liberty, maar waarschuwde voor de manier om dit te bereiken.

Dit alles werpt een tegenstelling op tussen een Burke die meer naar een autoritaire kant neigt en een Burke die streeft naar Liberty. Wellicht gaf Sir Winston Churchill deze tegenstelling het best weer in zijn boek: ‘Consistency in politics’. Hierin stelde hij over Burke dat:

“On the one hand he is revealed as a foremost apostle of Liberty, on the other as a redoubtable champion of Authority (…) His soul revolted against tyranny, whether it appeared in the aspect of a domineering Monarch and a corrupt court and parliamentary system, or whether, mouthing the watchwords of a non existent liberty, it towered up against him in the dictation of a brutal mob and wicked sect” (Churchill, 1932)

Deze zinnen geven wellicht zeer goed de complexiteit weer van Burke als een historisch figuur. Zeker complexer dan menig vijand, maar zeker ook vriend, hem toedicht te zijn. Aan de ene hand wordt hij gezien als een voorstander van autoriteit, maar aan de andere kant als een voorstander van vrijheid. Het is om deze reden dat ik het Libertarisme gebruik als stroming om naar Burke’s reflections te kijken. Het Libertarisme zit namelijk volledig aan de kant van Liberty, en door de stroming en Burke’s gedachten en standpunten te vergelijken kan worden bezien of Burke het hiermee eens is.
Hiermee kan tevens de hoofdvraag worden beantwoord of het een hypocriete positie is om voor de Amerikaanse Revolutie te pleiten maar tegen de Franse revolutie, zoals enkele libertaire critici hem verwijten. Of was dit geen hypocriete, maar complexe positie, waarmee hij in feite hetzelfde doel nastreeft als zijn critici? In hoofdstuk 2 en vervolgens de conclusie zal ik deze vraag proberen te beantwoorden.

Een korte introductie tot het Libertarisme
Het Libertarisme is een relatief onbekende politieke ideologie in Nederland. Het is in feite een verzamelnaam voor allerlei verschillende stromingen met een gemeenschappelijk doel: ‘Liberty’ of vrijheid. Libertariërs pleiten voor een maximale hoeveelheid van individuele vrijheid en menen dat deze beperkt wordt door de overheid. Vrijheid en overheid zijn in hun mening twee tegenpolen, waar de een in grootte toeneemt neemt de ander in grootte af.
Mensen hebben het recht op hun leven, vrijheid, en ‘the pursuit of happyness’, en mogen de vruchten van hun arbeid houden. Mensen zijn vrij om de levenstijl aan te hangen die ze willen en het geld dat ze verdiend hebben uit te geven zoals ze willen mits ze hiermee geen inbreuk maken op de vrijheid van een ander door geweld te gebruiken. Zaken als diefstal, fraude en bedreiging worden als vormen van geweld en inbreuk op een anders vrijheid gezien.

Het Libertarisme splitst zich in grote mate in twee stromingen op. Aan de ene kant het Minarchisme en aan de andere kant het Anarcho-Kapitalisme. Het Minarchisme kan ook wel Klassiek-liberalisme worden genoemd. Het is een kijk op de overheid die misschien goed is omschreven door John Stuart Mill in zijn werk ‘On Liberty’. Hij beschrijft hierin dat de enige rol die de overheid (of derden) kunnen spelen in het ingrijpen in de individuele vrijheid van haar burgers is als er geweld tegen hen wordt gebruikt.
De Minarchistische of Klassiek-liberale kijk op de samenleving is dan ook de nachtwakerstaat. De overheid zou enkel voor politie en justitie, een systeem van rechtbanken, en een leger, om zich tegen buitenlandse vijanden te verdedigen, moeten zorgen. Belastingen worden hier in feite als een noodzakelijk kwaad gezien. Het maakt weliswaar inbreuk op de vrijheid van mensen, maar dit is de enige rechtvaardigheid daarvoor. Klassiek-liberalen geloven door hun kijk op de overheid in een laissez-faire economie, een economie waar de staat zich niet inmengt, en in vrijhandel.

Anarcho-Kapitalisten vinden de Klassiek-liberale kijk op de rol van de overheid inconsequent en naïef. Zij hangen het non-agressie principe strikt aan. Dit principe houdt in dat het niet is toegestaan om geweld tegen een ander te gebruiken tenzij het om zelfverdediging gaat, in feite hetzelfde als het ‘Harm’ principe zoals die geformuleerd is door Mill.
Dit principe geldt ook voor belastingheffing door de overheid. Omdat dit een vorm van dwang is, omdat het onvrijwillig gebeurt, schendt dit het non-agressie principe en is het een inbreuk op vrijheid. Zij trekken dit principe ook door op de terreinen van politie en justitie, rechtspraak en defensie. Ook hier is het immoreel om belasting voor te heffen daar dit een vorm van geweld is. Belasting is voor Anarcho-Kapitalisten inherent diefstal. Deze zaken dienen daarom geprivatiseerd te worden. Tevens vinden Anarcho-Kapitalisten de positie van Klassiek-liberalen naïef daar zij menen dat overheid zich altijd uitbreidt en dat een nachtwakersstaat hierdoor op termijn onhoudbaar is.

Het Klassiek-liberalisme is binnen het Libertarisme de populairdere stroming geweest en is dit nog steeds. Ook in Burke’s tijd was dit een stroming die veel aanhang genoot. De culminatie van deze aanhang vond plaats in de Amerikaanse revolutie en het aannemen door de Verenigde Staten van Amerika van de Constitution. Een document dat de staatsinrichting van de VS bepaalde.
De Constitution kan bezien worden, en wordt dit nog steeds door veel conservatieven en libertairen als een libertair document. Het doel van de ‘founding fathers’ en van de Constitution was het zoveel mogelijk beperken van een sterk centraal gezag en een sterke president.

Het doel was om tirannie te voorkomen en vrijheid te verzekeren voor de inwoners. Om deze reden werd een strikte decentralisatie van de overheid voorgesteld met veel macht voor de afzonderlijke staten. Er was daarom ook geen centrale inkomsten belasting en geen centrale bank. Een belangrijk feit is dat de Amerikaanse staatsindeling die van een Constitutionele Republiek was en geen democratie. Sterker nog de founding fathers: Washington, Jefferson, Franklin, John Adams, Madison, and Monroe hadden er een hekel aan. In ‘The federalist Papers’ een serie briefwisselingen tussen James Madison en Alexander Hamilton over de vorm van de nieuwe staat schrijft Madison het volgende over democratie:

“A pure democracy can admit no cure for the mischiefs of faction. A common passion or interest will be felt by a majority, and there is nothing to check the inducements to sacrifice the weaker party. Hence it is, that democracies have ever been found incompatible with personal security or the rights of property; and have, in general, been as short in their lives as they have been violent in their deaths.” (Lane, 1943)

Klassiek-liberalen pleitten dus voor een kleine overheid, in feite beperkt tot de rol van een nachtwakersstaat. Ze pleitten voor persoonlijke en economische vrijheid, ze walgden van tirannie en sommigen zelfs van democratie. De vraag is of ze hierin in Burke een medestander vonden.

Morgen deel twee en slot: Burke’s gedachtegoed en het Libertarisme.

Ingezonden door Mels de Zeeuw