Afgelopen week mocht ik een zware maar interessante discussie hebben met een andere voorstander van de individuele vrijheid en het recht op zelfbeschikking. Hoe ver moet of mag je iemand daarin laten gaan? Het valt gemakkelijk in te zien hoe een voorstander van het recht op eigendom en de daarbij behorende soevereiniteit in tweestrijd raakt als de ultieme consequentie daarvan zich aandient.
Aanleiding was een poging tot zelfmoord in de sociale omgeving van mijn gesprekspartner. De persoon in kwestie had middels een combinatie van drank en medicijnen een zodanige dosis chemicaliën tot zich genomen dat er weinig twijfel over de afloop kon bestaan, om na de inname een aantal vrienden en familieleden op te bellen om ze te bedanken voor hun liefde, vriendschap en wederwaardigheden door de jaren heen.
Eén van de familieleden vertrouwde het niet, is onmiddellijk langsgegaan en heeft toen zeer snel de hulpdiensten gemobiliseerd, daarmee het leven van de persoon in kwestie reddend. Maar niet nadat er al kortdurend ademhalingsstilstand was opgetreden; zoals de hulpverlener het stelde had men geen minuut later moeten arriveren of het was te laat geweest.
Iemands leven is het ultieme voorwerp van iemands recht op eigendom en individuele soevereiniteit. Een beslissing om dat leven te beëindigen is doorgaans geen impulsieve opwelling, en vergt veel moed, juist omdat het ontegenzeggelijk een wanhoopsdaad is. Heeft iemand anders dan het recht om dat besluit te vernietigen, en die persoon te dwingen verder te gaan met dat door hem of haar uitzichtsloos bevonden leven?
In dit soort zaken is de argumentatie altijd emotioneel: men kan een geliefde toch niet zomaar laten sterven als men nog voor dat sterven op de hoogte was van de intentie daartoe? Stel dat het een opwelling was, een vergissing? Allemaal zeer begrijpelijk.
Zelfs als het een vergissing was; heeft niet iedereen het recht op het maken van zijn eigen fouten, zolang hij daar ook zelf de consequenties van draagt en die niet op een ander afwentelt? Probleem is natuurlijk in dit ultieme geval dat de consequentie dermate definitief is dat een vergissing van deze orde wel een hele wrange is. Maar wie bepaalt dat?
Als het geen opwelling of vergissing was, maar een weloverwogen besluit, dan veroordeelt men de persoon in kwestie wel tot ongewenst doorleven. Want uiteraard worden alle maatregelen genomen om recidive tegen te gaan: geen drank meer, geen medicijnen meer anders dan de minimaal noodzakelijke en veel controle en hulpverlening. Het aantal manieren om ‘humaan’ een nieuwe poging te wagen wordt drastisch gereduceerd, en dat staat dan nog helemaal los van de opgave om opnieuw voldoende moed te verzamelen ingeval men echt vastbesloten is.
Natuurlijk is het zo dat als er geen afscheid genomen was de poging onherroepelijk succesvol geweest zou zijn. Waren die telefoontjes dan misschien toch een kreet om hulp, een uitzicht op een kans om gered te worden? Het valt niet met zekerheid te zeggen, maar het zijn allemaal factoren die de materie nog complexer maken. En als de persoon in kwestie het zijn ‘redder’ wel kwalijk neemt ‘gered’ te zijn, is de emotionele schade dan niet nog veel groter, voor iedereen?
De gewetensvraag in deze kwestie is nu de volgende:
Hoever gaat het recht op eigendom en individuele soevereiniteit?
Had dat familielid het recht om in te grijpen?
Als u vindt van wel, waarop is dat recht dan gebaseerd?
En als u vindt van niet, waarom niet?
“Natuurlijk is het zo dat als er geen afscheid genomen was de poging onherroepelijk succesvol geweest zou zijn. Waren die telefoontjes dan misschien toch een kreet om hulp, een uitzicht op een kans om gered te worden?”
De voorbereiding van een echte suicide houdt ook het afscheid in. De meeste tentamina zijn dan ook meestal wanhopige hulpkreten, die behalve op individueel niveau ook op sociaal niveau zeer ernstig vallen te nemen. Er is in elk geval iets mis met de communicatie in het sociale netwerk, wat onderzocht zou moeten worden.
Een individu dreigt op pijnlijke wijze uit het sociale web te vallen een teken, dat de sociale cohesie onder te hoge druk staat. Het feit, dat iemand optreedt en zich dus kennelijk aangesproken voelt, geeft duidelijk aan, dat hij de communicatie -althans voorlopig- wil herstellen.
Conclusie: Bij een eerste (onverwachte) tentamen suicide heeft een familielid m.i. dan ook het recht om in te grijpen om tenminste de communicatie -al dan niet tijdelijk- te herstellen en professionele sociaal-psychologische mediation te proberen.
Uit de mediation kan blijken of de suicidaliteit kan worden behandeld of niet.
Zo ja, dan dient er met instemming van betrokkenen een behandelplan te worden afgesproken.
Zo nee, dan kan met instemming van de betrokkene wellicht naar een andere acceptabele oplossing gezocht worden.
Ik zou zeggen, dat het recht om in te grijpen is gebaseerd op het natuurrecht en het beginsel, dat naastenliefde morele verplichtingen schept, die echter, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, niet noodzakelijk in rechte afdwingbaar zijn.
De kern is wilsbekwaamheid. Als je ‘weloverwogen’ besluit er een einde aan te maken, kan een ander argumenteren dat je geestelijk niet in staat kunt zijn om zo’n besluit te kunnen nemen, want je ‘spoort’ niet als je dood wilt.
Het is de ultieme eigen keuze, waar niemand zich mee heeft te bemoeien. Dat familie of vrienden ingrijpen, is zeer begrijpelijk. Niemand wil een aandeel in de dood van een naaste op zijn geweten hebben. Dat kun je ook van niemand verlangen, vind ik. Schrijf dan een afscheidsbrief i.p.v. een telefoontje. Dat is minder confronterend en het kwaad is dan toch al geschied, zodat de keuze voor wel/niet ingrijpen voor die ander vervalt.
Spy-Nose [3] reageerde op deze reactie.
@Colossi [2]:
“De kern is wilsbekwaamheid.”
De praktische vraag blijft: WIE bepaalt dat?
Het zelfbeschikkingsrecht staat i.i.g. niet ter discussie.
Hub Jongen [4] reageerde op deze reactie.
@Spy-Nose [3]:
“De kern is wilsbekwaamheid.”
De praktische vraag blijft: WIE bepaalt dat?”
De bepalende persoon is de betreffende persoon. Die heeeft het recht zelf uit te maken wat hij met zijn eigen leven doet.
Het probleem zit hem er in dat de mens wel kan denken, maar het vaak niet doet, overheerst wordt door zijn eigen emoties en dan nog niet alwetend of onfeilbaar is. En datzelfde geldt ook voor de “redder”.
Als ik met een dergelijk geval geconfronteerd zou worden, zou ik in ieder geval heel ver gaan met trachten tijd te winnen en de persoon tot rationeel denken te brengen. Al zal dat voor een “amateur” niet eenvoudig zijn!
De situatie is zo ernstig omdat het onomkeerbaar is. Een reden waarom de meeste libertariers ook tegen de doodstraf zijn. (zelfs als in sommige gevallen je vingers jeuken)
Spy-Nose [5] reageerde op deze reactie.
@Hub Jongen [4]:
“De bepalende persoon is de betreffende persoon.”
Hier doel je vermoedelijk op het zelfbeschikkingsrecht. Maar dat staat m.i. niet meer ter discussie.
Maar de vraag wie bepaalt of iemand wilsbekwaam is, is een geheel andere vraag.
Dat kan per definitie nooit de betreffende persoon zijn, maar omdat, zoals je zegt, de betreffende persoon vaak niet rationeel denkt, moet die vraag objectief door bevoegde deskundigen zo zorgvuldig mogelijk worden beantwoord.
E.e.a. met inachtneming van de wet- en regelgeving op het gebied van de vrijwillige euthanasie en hulp bij zelfdoding.
Hierin worden dezelfde criteria gehanteerd en uitgewerkt.
De basisregel in het liberalisme is dat zolang je niemand schaadt, je vrij bent om te doen en te laten wat je wilt. Bij zelfdoding hoef je niemand te schaden (hoef, want een gasexplosie of voor de trein springen schaden wel een ander). Daarmee is de keuze om jezelf van kant te maken vooral één van de persoon zelf.
Voorwaarde is wel dat men rationeel handelt/wilsbekwaam is. Zo kan deze conclusie niet volgen voor kinderen en mensen bij wie een psychische stoornis is vastgesteld. Maar voor alle andere gevallen geldt: als je denkt dat je gelukkiger wordt van doodgaan, dan moet je het vooral doen.
Blijft de vraag over of je mag ingrijpen. In beginsel niet, daar je degene die zelfmoord wil plegen schaadt. Is de vraag of we daar een sanctie aan moeten hangen. Dat gaat m.i. te ver, vooral vanwege het informatieprobleem: Als ik iemand zie liggen, weet ik niet of hij of zij zelfmoord wilde plegen en in de gegeven omstandigheid ben ik niet in staat om die informatie te verzamelen. Dus als algemene regel is de strafbaarheid van ingrijpen bij zelfmoord onwenselijk, ook al is op zich ingrijpen bij zelfmoord onwenselijk.
beek [7] reageerde op deze reactie.
R. Hartman (NI) [11] reageerde op deze reactie.
@NvdBeek [6]:
Dit soort reacties heeft gemaakt dat het begrip ‘kille rationaliteit’ ingang heeft gevonden.
Ultieme schade aan een persoon is de dood.
Een potentiele zelfmoordenaar verhinderen z’n daad te plegen, uitleggen als ‘schade berokkenen’ aan die persoon, is dan ook een innerlijke tegenspraak.
Rationeler zou het zijn te stellen dat, als iemand z’n leven werkelijk zo waardeloos vindt dat hij dit wil be-eindigen, hij als alternatief z’n leven volledig in dienst van een ander zou kunnen stellen.
Heeft tenminste een ander nog iets aan dat leven dat voor de persoon als waardeloos is gekwalificeerd.
Zo oonstaat een win-win situatie.
Zelfmoord koud ’toelaten’ is verlies, voor iedereen.
Nabestaanden kunnen nooit meer iets goedmaken.
Niemand leeft alleen voor zichzelf.
Cruciaal lijkt me de vraag of de kandidaat suicidant met zijn afscheid wel of niet om aandacht schreeuwde.
Zoja, dan mag je hierop reageren middels een ingrijpen, zoneen dan is dit uit de boze.
Beter ware het natuurlijk dat men een afscheidsbrief schrijft, te lezen na het overlijden, waardoor er geen misverstand bestaat over de wenselijkheid tot ingrijpen. Maar gezien zelfs een kind dit kan bedenken, mag dan ook aangenomen worden dat wanneer iemand kiest voor een alternatieve aanpak, zoals opbellen, dit inderdaad als schreeuw om aandacht bezien kan worden. Ingrijpen is dan ook geoorloofd.
Bijkomend voordeel van het schrijven van een gedegen tekst is dat -mits men met het oog op verduidelijking- voldoende gedetailleerd is, deze afscheidsbrief dermate lang kan worden dat het bijna een heel boek wordt.
En wat zijn daar de voordelen van?
a) het vergt tijd en in die tijd kan de situatie zich ten goede keren en gaat de aanleiding voor de zelfmoord (liefdesverdriet, armoede, … verwerken van verlies van een kind o.i.d.) wellicht over,
b) het is veel duidelijker dan een kort nootje,
c) schrijven werk therapeutish dus zelfs al is je toestand niet veranderd na het schrijven van 200 pagina’s, dan heb je je probleem wellicht al verwerkt en is de zelfmoordneiging voorbij
d) wie weet wordt het een interessant verhaal dat goed verkoopt, zodat de erfgenamen de begrafinis kunnen bekostigen uit de royalties van het manuscript.
Ik zeg het niet zomaar: een van mijn beste vrienden begon er ooit aan maar was nogal breed van stof en schreef dus honderden pagina’s en toen hij nog maar halverwege zijn verhaal was, zat het hem allemaal weer mee, staakte hij het schrijven en inmiddels leeft ie gelukkig getrouwd voort, verdient ie goed geld en is ie een en al levenslust.
Kortom, dat “afscheidsboek” heeft hem tijd gekost en zoals men ziet: tijd heelt alle wonden. Zonder dat half afgewerkt boek waar ie ca. een jaar aan schreef was nou misschien dood geweest.
Eigenlijk is dit probleem vrij eenvoudig op te lossen:
Sta (al dan niet commerciele) hulp bij zelfdoding voor 100% toe.
Als er dan iemand ergens bewusteloos van de drank en pillen gevonden wordt, mag je er eigenlijk wel vanuit gaan dat het een ongeluk was. Net zoals je er vanuit mag gaan dat iemand die bloedend bij een ronkende kettingzaag ligt een ongeluk heeft gehad.
Het hoeft niet, maar het is wel waarschijnlijk…
Als iemand er echt een einde aan wil maken en geen enkele hoop meer heeft, moet hij dat kunnen doen. Het is alleen wel zo dat als hij nog allerlei telefoontjes gaat plegen, hij, denk ik, zelf nog niet alle hoop heeft opgegeven en het een hele serieuze noodkreet is.
Van alle reacties hierboven ligt die van NvdBeek [6] nog het meest bij mijn eigen mening in deze. Dan kan beek dat wel weer als kille rationaliteit afdoen, op zijn onzinnige alternatief om iemand die niet verder wil leven dan maar slaaf te maken van anderen kan ik alleen maar dit zeggen: gedwongen tendienstestelling aan anderen zou mij er zeker toe nopen de stekker er uit te trekken, maar dan wel met medeneming van zoveel mogelijk van hen die mij daartoe gedwongen hebben.
Zodra men ‘goedbedoeld’ (voor wie?) ingrijpen en daarmee ook deze flagrante schending van het zelfbeschikkingsrecht accepteert kan men alle kritiek op de linkse ‘do-gooders’ ook wel staken. Ook die weten namelijk beter wat goed voor mij is dan ik zelf, en zullen mij dat goedschiks dan wel kwaadschiks door de strot duwen.
En als ik het niet met hen eens ben, dan ‘vergis’ ik me, en ‘zie ik het niet goed’. Net zoals de onderhavige persoon zich volgens de redder ‘vergist’ heeft.
Zodra je begint uitzonderingen te maken op een onvervreemdbaar recht is dat recht niet langer onvervreemdbaar, maar verwordt het tot een privilege gebaseerd op willekeur.
scrutinizer [12] reageerde op deze reactie.
beek [13] reageerde op deze reactie.
@R. Hartman (NI) [11]: “Zodra men ‘goedbedoeld’ (voor wie?) ingrijpen en daarmee ook deze flagrante schending van het zelfbeschikkingsrecht accepteert kan men alle kritiek op de linkse ‘do-gooders’ ook wel staken. Ook die weten namelijk beter wat goed voor mij is dan ik zelf, en zullen mij dat goedschiks dan wel kwaadschiks door de strot duwen.”
An sich ben ik het hier volslagen mee eens, maar er is wel een belangrijk verschil tussen enerzijds volslagen onbekende do-gooders die zich als dwingelanden ongevraagd met je gaan bemoeien en anderzijds vrienden die je zelf nog even opbelt (als ultieme schreeuw on aandacht van een bekende?) voor je (eventueel) tot de daad overgaat.
Als ingrijpen dan echt absoluut uitgesloten dient te worden, schrijf dan een of meer (lange of korte, algemene of gepersonaliseerde) afscheidsbrief/-ven maar bel niet van te voren nog effe op. Dit voorkomt verwarring.
R. Hartman (NI) [15] reageerde op deze reactie.
@R. Hartman (NI) [11]:
Zolang niemand op de hoogte is van iemands zelfmoordplannen, speelt bovenstaand probleem niet.
We hebben hier dus steeds te maken met een situatie waarbij naasten op de hoogte zijn gebracht van zo’n wens.
Nu zijn daar 2 reacties op mogelijk.
1. Onverschillig: Doe maar joh. Goed idee.
2. Betrokken: Pogingen zo iemand op andere gedachten te brengen.
Reactie 1 is een kille harteloze. Mocht de potentiele zelfmoordenaar menen dat hij niets waard is, versterkt reactie 1 hem in zulke gedachten.
Daarmee wordt reactie 1 een stimulans. Iemand stimuleren zichzelf van het leven te beroven is zeer kwalijk.
Reactie 2 is een uiting van medemenselijkheid. Die kan maken dat de potentiele zelfmoordenaar een gevoel begint te krijgen dat er toch om hem wordt gegeven.
Aangezien medemenselijkheid een levensnoodzaak en levensvoorwaarde is (baby’s kunnen sterven aan een totaal gemis aan genegenheid, ook al voedt men ze; zelfs honden worden zwaar depressief als hen elke genegenheid wordt onthouden), en reactie 2 beantwoordt daar het beste aan, is reactie 1 te verfoeien.
Dan misvormt Hartman mijn suggestie.
Hij presenteert zichzelf als voorbeeld, en beschrijft hoe hij tot grote woede met moordneidgingen zou komen, als men hem zou dwingen slaaf te worden.
Maar zo’n situatie beschreef ik niet.
Ik gaf een suggestie, die voor iemand die z’n leven als volstrekt waardeloos beschouwt, het overwegen waard zou kunnen zijn: maak je leven dan waardevol voor een ander.
Dan spreekt Hartman over rechten.
Rechten behoren bij het leven en niet bij de dood.
Rechten die maken dat iemand gestimuleerd wordt de dood in te gaan (dood = er bestaat geen recht meer), vernietigen daarmee zichzelf.
Een recht dat iemand de dood injaagt, is daarmee m.i. geen recht meer.
Maar een vonnis.
R. Hartman (NI) [14] reageerde op deze reactie.
@beek [13]: “We hebben hier dus steeds te maken met een situatie waarbij naasten op de hoogte zijn gebracht van zo’n wens.”
Lezen, beek, lezen. Wat jij hier schrijft sluit aan op wat Scrutinizer schreef en slaat op de fase waar iemand nog overweegt. De situatie hier is daarmee onvergelijkbaar, hier gaat om een voldongen feit, “after the fact”. Besluit is genomen en tot uitvoer gebracht.
Waarom je meent dat iemand die niet verder wil leven dat opeens wel zou willen als slaafje van een ander ontgaat me. Kennelijk vind jij vrijwillige slavernij in zo’n situatie een heel logische overweging. Ik dus niet.
Tenslotte je alinea over rechten: ik heb het niet over “Rechten die maken dat iemand gestimuleerd wordt de dood in te gaan”. Ik heb het over het recht op zelfbeschikking. Daar hoort het recht om je leven te beëindigen dus bij. Wat daar ‘stimulerend’ aan is ontgaat me, maar anders kun je je gekunstelde redenering niet afmaken.
Kennelijk ben je ook tegen euthanasie, want dat heeft hetzelfde recht op zelfbeschikking als grondslag. Maar daar ging het niet over.
@scrutinizer [12]: Ja, die telefoontjes, hè?
Pas na zijn daad is de persoon nog gaan bellen met verscheidene mensen om een blijk van waardering voor hen uit te spreken.
Hoewel dit door de gebelden als merkwaardig werd ervaren leidde dit bij niemand, behalve dat familielid, tot de verdenking dat er wel eens iets ‘ernstig mis’ kon zijn. Dus hoezeer het hier om een hulpkreet ging is discurtabel.
Dit is voor mij ook het enige echte probleem-punt, zoals ik in mijn artikel ook al naar voren bracht. Een hulpkreet dient gehonoreerd te worden, maar een simpel afscheid gerespecteerd. Hoe maak je dat verschil?
Comments are closed.