Nederlandse bevolkingsstatistieken minder accuraat dan ze lijken

‘Bevolking vorig jaar met 81.000 mensen gegroeid’, zo kopte BNR afgelopen week, toen het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de bevolkingscijfers van 2008 publiceerde. Prettig dat zoiets nauwkeurig wordt bijgehouden, denk je dan als leek, en uit nieuwsgierigheid ga je eens kijken op de site van het CBS *). 
 
Als je de cijfers nader bestudeert valt het op dat er bij de emigratie (de vertrekkers dus) sprake is van een administratieve correctie. In 2008 was er sprake van een aantal van 115.827 emigranten, waarvan er 21.935 een ‘saldo administratieve correcties’ waren. Exclusief dit saldo administratieve correcties bedroeg het aantal emigranten 89.219. Dat is me nogal een verschil (en de aantallen sluiten ook niet aan, maar dat even terzijde – PV). Daarom heb ik het CBS maar eens gevraagd wat die administratieve correctie nu eigenlijk inhoudt. Het antwoord luidde:

‘Het saldo administratieve correcties wordt door het CBS geïnterpreteerd als niet-gemelde emigratie en wordt daarom bij de geregistreerde emigratie opgeteld. Het is echter mogelijk dat een deel van deze mensen nog in Nederland verblijft. Het is dan ook nauwkeuriger om te spreken van mensen die zijn uitgeschreven uit de GBA, de Gemeentelijke Basisadministratie.’  

Het komt er dus op neer dat de emigratiecijfers zoals het CBS die geeft, bestaan uit de emigranten die hun emigratie netjes hebben gemeld bij de gemeente en de mensen waarvan niemand weet waar ze naartoe zijn gegaan. In die laatste categorie valt dus ook iemand die bijvoorbeeld op last van de rechter uit zijn huurhuis is gezet omdat hij wiet kweekte op zolder en die nu bij familie of vrienden verblijft en nergens ingeschreven wil staan om te voorkomen dat er deurwaarders langskomen om boetes en schulden te innen. Of mensen die wegens schulden uit hun huis zijn gezet en nu dakloos zijn, of personen die op basis van een tijdelijk visum in Nederland verblijven en zich na afloop van het visum uit laten schrijven en/of gewoon ergens anders gaan wonen, maar niet vertrekken. Kortom, eigenlijk kunnen we alleen van de geregistreerde emigranten aannemen dat ze ook echt vertrokken zijn.

 Dan zijn er de immigratiecijfers. In 2008 waren er 142.669 immigranten. Ook hier kunnen we aannemen dat het alleen het officiële cijfer betreft. Illegale immigranten worden immers per definitie niet geregistreerd, zij vormen een zogenaamd dark number.

 Uitgaande van 89.219 geregistreerde vertrekkers, het saldo administratieve correcties van 21.935 en 142.669 geregistreerde immigranten is de bevolkingstoename door migratie in ieder geval 31.515. Ervan uitgaande dat er altijd sprake is van een bepaalde mate van illegale immigratie en dat een deel van de zogenaamde administratieve correctie bestaat uit mensen die gewoon nog in Nederland verblijven, kunnen we in ieder geval concluderen dat het migratiesaldo hoogstwaarschijnlijk hoger is dan uit de statistieken van het CBS blijkt. Om aan het totaal van 81.188 te komen moeten we natuurlijk nog het geboorteoverschot meetellen. Omdat er in 2008 184.669 geboorten waren en 134.996 overlijdensgevallen, is het geboorteoverschot 49.673. Het geboorteoverschot opgeteld bij 31.515 maakt 81.188, de officiële bevolkingstoename.

 aar het is nog complexer. Het getal van de administratieve correctie is op zichzelf weer een saldo van ongeregistreerde emigratie en ambtshalve inschrijvingen: over 2007 bijvoorbeeld rapporteerden de gemeenten bijvoorbeeld ruim 70.000 ongeregistreerde vertrekkers aan het CBS en bijna 40.000 personen die zich niet ingeschreven hadden en die dus door de gemeenten ambtshalve werden opgevoerd in de bevolkingsadministratie. Het aantal van de administratieve correctie over 2007 kwam daardoor uit op circa 31.000. Het zijn dus behoorlijke aantallen mutaties die door de gemeenten verwerkt moeten worden.

 Maar even terug naar het jaar 2008. Stel nu eens dat er in 2008 pakweg 5.000 illegalen binnen zijn gekomen en dat er van de correctie van 21.935 circa 6.000 mensen in werkelijkheid niet zijn vertrokken. Dan is de bevolkingstoename niet 81.188 maar 92.188, ofwel een verschil van 14%. Dat is me nogal een afwijking.

 Daar komt bij dat het saldo van de administratieve correcties ieder jaar nogal substantieel is. In 2007 waren er 91.287 geregistreerde emigranten en een correctie van 31.289, in 2006 respectievelijk 91.028 en 36.025 en in 2005 respectievelijk 83.399 en 31.722. De onzekerheid over het precieze aantal van de ‘vertrekkerskant’ is dus structureel groot en de bevolkingstoename zoals het CBS die opgeeft  is daardoor hoogstwaarschijnlijk structureel te laag, vanwege de oorzaken zoals hiervoor geschetst.

 Een andere conclusie is dat de bevolkingsboekhouding die de overheid er op nahoudt niet erg betrouwbaar is. Door de jaren heen blijkt dat de overheid van slechts driekwart van de vertrokken mensen weet dat ze vertrokken zijn, de rest vormt een vraagteken. Of, zoals het CBS het zelf desgevraagd zegt:
‘De geregistreerde emigratie geeft in feite een onderschatting van het aantal mensen dat daadwerkelijk uit Nederland is vertrokken, terwijl de emigratie inclusief het saldo van de administratieve correcties een overschatting laat zien omdat een deel nog in Nederland zal verblijven. We hebben misschien geen volledig beeld van het de emigratie, wel hebben we een accuraat beeld van het aantal mensen dat op enig moment in de GBA is in- of uitgeschreven.’

 Eigenlijk wisten we al sinds de Bijlmerramp  van 1992 dat de bevolkingsadministratie niet echt betrouwbaar is als het gaat over de vraag hoeveel mensen er nou precies (ergens) wonen in Nederland. Maar nu geeft het CBS het zelf dus ook toe: dat de bevolkingscijfers vooral een goed beeld geven van de stand van zaken in de kaartenbak van de overheid. Goed om in uw achterhoofd te houden als er weer migratiecijfers in de krant staan.

Ingezonden door Paul Verhaegh

*)    Zie voor de cijfers van het CBS: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37943ned&HD=090216-0042