aaa_rationeelSinds ruim een jaar verdiep ik me wat meer in fora zoals deze. Eerst reageren, na een prettige kennismaking met Hub Jongen en zijn vrouw ook schrijven van artikeltjes en natuurlijk: lekker mee discussiëren over van alles en nog wat. Beetje uitdagen, beetje confronteren, serieuze en komische reacties, maar vooral veel leren van anderen.  Maar toch is er iets dat ik niet helemaal begrijp. Dat mensen enerzijds ontzettend rationeel kunnen zijn, en anderzijds rationele zaken uitsluitend emotioneel benaderen.

Met dit krabbeltje begeef ik me op het voor mij zeer gladde en onbekende ijs van de wetenschap der psychologie. Maar ik waag een poging, niet om als betweter stellingen te poneren, maar om een discussie met u op te starten. Met een heel egoïstisch doel: om er in ieder geval zelf iets van te leren.

Laat ik beginnen met wat ervaringen in de groep te gooien:

  • Iemand wil iets materieels aanschaffen; een gebruiksvoorwerp als een camera, een auto, een huis of wat dan ook. Laten we de auto nemen, omdat dit voor de meesten herkenbaar is. Mag ik dan vaststellen, dat de meeste mensen hier erg rationeel over kunnen doen? Prijs, prestaties, verbruik, accessoires, vergelijkingen met andere merken/modellen, enz. Of gaat u naar een willekeurige dealer met de vraag: “Hebt u een rooie, want dat vind ik zó mooi?” Of koopt u een “…” omdat de buurman u daartoe aanspoort? Tot waar is het ratio en waar begint de emotie voor wat betreft de lakkleur en de mooie velgen?
  • Iets raakt uw financiële positie; een lening, hypotheek, spaarverzekering, aandelen… noemt u maar. Gaat u voor de adviseur met de liefste glimlach en blauwe ogen? Of met de mooiste brochure? Of omdat uw familielid dat het beste voor u vindt? Nee toch? U gaat dan toch op rationele argumenten af? U vraagt dan toch de adviseur het hemd van het lijf om alles over uw toekomst in te kunnen schatten en zo mogelijk zeker te stellen?
  • U bent kunstliefhebber; gaat u dan rationeel te werk door heel nuchter van geest de prijzen van het schilderslinnen, de lijst en de verf op te tellen? Of wint hier de emotie? Is het de kleurstelling die u aanspreekt of de compositie? De vorm van die marmersculptuur raakt u, figuurlijk dan? Of bent u als muziekliefhebber tot tranen geroerd van een bepaald muziekstuk, maar weet u niet waarom? Emotie! Toch? Waarbij het toch een doodzonde is om díe emoties tot molecuulniveau te gaan zitten onderzoeken en verklaren? Nee, blijf mens en laat u emotioneel beroeren door dat soort zaken! Prachtig toch?
  • De liefde; toch een van de mooiste dingen die we kennen als het goed gaat en het meest gehate en teleurstellende als het fout loopt. Ongeacht of dit over familie, partner of vriendschap gaat. Wat zijn daar uw rationele argumenten voor? Of mag ik dit beschouwen als pure emotie?

Als u het op heeft kunnen brengen bovenstaande rijtje door te worstelen, begrijpt u vast wel waar ik naartoe wil. Er zijn zaken in ons leven die wij puur rationeel benaderen, zaken die puur emotioneel benaderd worden én zaken die een beetje van beide hebben.

Dan komen we nu tot de kern van dit artikel. Ik verbaas me namelijk regelmatig over mensen die maatschappelijke kwesties totaal irrationeel benaderen. Zelfs hier op de Vrijspreker, waarvan ik dacht dat alleen mensen met een redelijk rationele visie op “de gang van zaken” in ons landje en de wereld daar omheen rondneuzen. Tóch lees ik regelmatig reacties waarvan ik denk: “Hoe kun je die mening zo emotioneel neerzetten, terwijl het eigenlijk om heel rationele feiten gaat?” Ook in het dagelijks leven kom ik dat vaak tegen.

Het simpelste voorbeeld: wéken bezig zijn met de keuze welke auto, laptop, fiets of flatscreen TV ze aan moeten schaffen, maar geen seconde nadenken over het feit dat ze 50-70% van hun inkomen af laten pakken voor zaken waar ze nauwelijks weet van hebben. Zich dagen kunnen verdiepen in foldertjes en specificaties van de nieuw aan te schaffen GSM telefoon of internetabonnement, maar te beroerd om eens een boek of enkele artikelen te lezen die zaken beschrijven waar ze heel hun leven aan vast zitten.
Zulke mensen “geloven” in de goedheid van de overheid (denk ik tenminste), maar pluizen de keiharde getallen tot vervelens toe uit als het om een materieel prulletje van enkele tientjes gaat.

Wat mankeert die mensen? Waar ligt bij hun de grens van de emotie (geloof en vertrouwen hebben in politiek of wat dan ook) en de ratio (onderzoeken hoe en waarom van diezelfde politiek)?

  • Ligt die grens bij een gevoel van onmacht? Dat ze die tientjes, honderden of duizenden euro’s binnen hun “machtsbereik” zien en het grotere geheel van politiek, maatschappij, menselijke moraal e.d. niet denken te kunnen bevatten? Als dat zo is, hoe zouden we daarin hulp kunnen aanbieden?
  • Zou het voorgaande punt te maken kunnen hebben met de veelzijdigheid van onderwerpen als universele moraal, “Universal Preferred Behaviour” , economievraagstukken en zo ongeveer de totale menselijke (en vooral politieke) geschiedenis? Lijkt mij niet, want het zijn juist ook (uitzonderingen daargelaten) de zeer gestudeerde mensen, die er een blindelings vertrouwen in de staat op na houden. Juist die mensen met de hersencapaciteiten om veel informatie op te kunnen slaan en te combineren. Vaak nog met werk, voortvloeiend uit hun studie, waarbij zij belangrijke beslissingen moeten/mogen nemen en verantwoordelijkheid (zouden moeten) dragen. Of zijn deze mensen zo ver “ontwikkeld”, dat zij niet meer op een basaal niveau kunnen redeneren?
  • Of is het de al veel besproken conditionering, waaraan men bijna heel het leven aan is blootgesteld? De propaganda en indoctrinatie van opvoeding, religie en staat? Is dat de reden van rationele immuniteit die overgaat in het voetstoots aannemen van bepaalde ideologische denkbeelden? Waarbij de herhaling van die ideologieën en de brenger van die boodschap het winnen van het zelfstandig nadenken?
  • Of is men verleerd vragen te stellen? Waarom betaal ik belasting? Waarom moet ik een oorlog in Irak goed vinden als de politiek dat zegt? Waarom moet een onbewezen stelling over Global Warming honderden miljarden dollars per jaar kosten? Waarom moet ik geloven wat dat groepje politici vertelt? Waarom moet ik iemands ideologie volgen, terwijl ik er anders over denk? Waarom mag ik niet zelf bepalen hoe ik leef?

Hopelijk vervelen deze hersenspinsel u niet al te veel. Zulke zaken komen nogal eens boven, als ik ideologische uitspraken hoor en lees over milieu, normen, waarden, menselijk gedrag, economie, politiek en religie. Allemaal zaken waarvan ik denk: “dit is toch allemaal heel rationeel te beredeneren?” Waarbij vaak feiten (geen meningen) geponeerd worden en waar dan ideologische reacties op volgen. Ach… misschien moet ik de antwoorden bij mezelf zoeken. Omdat het probleem ook daar ligt. Of zoals mijn omgeving weleens zegt: misschien maak ik me te druk over dit soort zaken en denk ik te ver door over deze onderwerpen: “accepteer het nu maar gewoon, want je kunt er tóch niets aan veranderen.”

GERELATEERDE ARTIKELENMEER VAN DEZE AUTEUR

18 REACTIES

  1. Lezenswaardige vraag. Mijn ervaring is dat het gevoel van onmacht conditionering en nieuwsgierigheid de mix is waarop de machts elite stuurt om ongestoord hun beleid door te kunnen voeren. Verder zal ook wel meespelen dat velen aardig murw gemaakt zijn door werkdruk, misinformatie en entertainment overload zodat zij de drive missen om inzet en betrokkenheid te tonen bij de werkelijk belangrijke zaken. Er zijn te weinigen mensen die zich inzetten voor hun idealen. Hierdoor kan geen kritische massa ontstaan en verandert er niets ten goede. In mijn simpelheid zeg ik weleens je kunt mensen slechts op 2 manieren tot actie dwingen; door lust of last. Een goede balans tussen deze 2 zorgt voor apathische mensen. En dat is het doel voor de elite, want die denkt zelf wel ter weten wat goed voor hun en de mensen is.

  2. Gevoel heeft te maken met doel, met waardering van iets. Ieder mens is anders en stelt zich andere doelen en waardeert zaken dan ook anders. Dat verschilt ook nog per tijdstip. Een mens handel bewust of onbewust doelgericht en is zo te begrijpen.
    Je hebt lange termijn doelen en korte termijn doelen

    Verstand (ratio) heeft te maken met oorzaak gevolg. Om doelen te bereiken moet je weten hoe de wereld in elkaar zit en hoe alles werkt. Daarvoor heb je je ratio nodig en moet je de wereld onderzoeken. Je moet weten wat je moet doen om je doel te bereiken.

    Zo kunnen emotie en ratio heel goed samen gaan. Je wilt graag kampioen worden. Dat is je doel. Je moet je verstand gebruiken en je inspannen om dat doel te bereiken.

    Je wilt je kinderen helpen. Dat is een doel, een emotie. Je moet je verstand en kennis en ervaring gebruiken om dat doel te bereiken.

  3. Pareltje!!
    Erg mooi stuk.
    Treffend.

    Ik denk dat alle oorzaken die je opsomt meespelen.

    En ik zou er aan toe willen voegen; als je alles wel onder ogen ziet (waar moed en doorzettingsvermogen voor nodig is omdat je ogen openen best zwaar werk is) het gevoel van onmacht “Wat kan ik er aan doen? Ik kan er toch niets aan doen”. Het besef dat je tegenover een behoorlijk onzichtbare partij zakkenvullers staat die de wetten zo hebben gemaakt dat het legaal is op hun manier anderen te bestelen en te benadelen en door de bomen het bos niet meer zien wat je er aan zou kunnen doen.

    René [17] reageerde op deze reactie.

  4. Ik denk dat mensen zich heel goed realiseren dat ze totaal geen invloed hebben op het geld dat ze afhandig is gemaakt en wel op het geld dat ze vrijwillig uitgeven. Er is daarom geen reden om je in politiek te verdiepen. Politici doen er iets mee, maar je hebt er niets over te zeggen. Je verdiept je ook niet in wat de maffia met geld doet dat je ontstolen is.

    Er is misschien zelfs meer reden om je extra goed te informeren over de aanschaf van materieele gadgets, heb je tenminste nog iets te zeggen over je eigen leven.

    Ik heb ook gemerkt dat veel mensen de diefstal benaderen als een soort natuurverschijnsel. Het is te groot en machtig om voor te stellen dat het anders kan , wat rest is verklaren wat je waarneemt, zoals in de natuurwetenschappen. Het is te groot en te machtig, dus het zal wel ergens goed voor zijn. De berusting die een prooi krijgt in de bek van een roofdier.

    Wat me verder opvalt is dat als de overheid mensen met duizenden regeltjes klem zet, dat de woede zich toch vaak richt op de enige vrijwillige relatie die er nog tussenzit. “Pensioenfondsen zijn allemaal enorme dieven”, voorbijgaan aan het feit dat de overheid ze dwingt hun geld er naar toe te brengen.

  5. Dat noemen ze hersenspoeling.

    Wij kunnen het heel duidelijk zien als het in een ver land gebeurd waar een andere cult(uur) heerst.
    Als het dichtbij gebeurd. Staat, kerk, ouders en “leraren” is dat geblokkeerd.
    Het is zo voor de hand liggend dat je heel erg “geleerd”moet hebben om het niet te zien.
    Hoe hoger de “educatie” is van de persoon des te meer hij in overheidsdeugd getrained is.

  6. Goed stuk.

    Als ratio hetgeen zou zijn wat deze wereld zou heersen, dan zouden we waarschijnlijk al met elkaar over het libertarisme en aanverwanten ideeën praten. Daarbij zouden we diepgaande discussies kunnen aangaan, zonder dat de emoties snel hoog oplopen. En zoals je al aangeeft is dit inderdaad vaak niet het geval.
    Waarom lopen emoties hoog op bij discussies? Waardoor wordt dit veroorzaakt?

    Misschien een andere interessante vraag is: is dit een nieuw fenomeen? Of is het van alle tijden? En als het ooit anders is geweest wat is hiervoor een verklaring?

    Om op het libertarisme in te haken.
    Misschien is het verstandig om eerst simpel te stellen waarover het libertarisme eigenlijk gaat:
    Geweld gebruiken of niet.

    De vraag is dus eigenlijk waarom zoveel mensen, waaronder ook veel briljante breinen, geweld verdedigen. Geweld is niet een ongrijpbaar concept. Het is geen rocketscience.

    In de Westerse wereld wordt geweld ‘normaal gesproken’ verworpen. Stelen doe je niet en je gaat niet mensen in elkaar slaan. Alleen wordt dit omgedraaid zodra ‘de staat’ in beeld komt. Dan gelden er op onverklaarbare wijze andere regels. Regels die anders toch als vrij universeel worden beschouwd. Schuld wordt rijkdom, oorlog wordt vrede, slavernij wordt vrijheid en stemmen wordt keuze. Wat kan deze onverklaarbare ommezwaai verklaren? Is het aangeboren? Is het aangeleerd?

    Is zo’n miraculeuze omslag slechts een politiek fenomeen? Of komt het ook in andere gebieden voor?
    Ik denk dat het ook in andere gebieden voorkomt, zie bijvoorbeeld: religie. De Christelijke bijbel staat vol (morele) tegenstrijdigheden. Een God die hele volkeren van de aardbodem veegt en diezelfde God die ook barmhartig is. Toch aanbidden (letterlijk en figuurlijk) veel mensen deze God. Het is dus niet alleen voorbehouden aan de politieke sfeer. Er kan dus worden gekeken naar de overeenkomsten tussen Statisme en bijvoorbeeld het Christendom. Zijn er overeenkomsten tussen deze ideologieën? Wat is hun oorsprong?

    Een andere vraag: zijn ratio en emotie elkaars tegenpolen? Sluiten ze elkaar uit?

    “The most potent weapon in the hands of the oppressor is the mind of the oppressed.”
    – Steve Biko

    Eugenie [7] reageerde op deze reactie.

  7. @Free-M. [6]: Als je je verdiept in Ken Wilber, die geeft hier adequate antwoorden op. Het gaat om bewustzijnsverschillen.

  9. @IIS [8]:
    Je vraag Nr. 8. De site zelf zegt:
    ___________________________
    Wat biedt Eleutheropedie?
    Eleutheropedie biedt een theorie in combinatie met drie goed doordachte werkvormen die je kunnen helpen om in de richting te gaan van een meer vrij en zinvol leven.

    Bij meer vrijheid kun je denken aan het ontwikkelen van je mogelijkheden onder andere op het gebied van het beslissen, het communiceren, het plezier en de vriendschap.
    ————————————

    Dit heeft niets te maken met de libertarische vrijheid in de samenleving met andere mensen.
    Daar bedoelen we met vrijheid een smanleving zonder geweld.
    Waar niemand geweld initieert.

    IIS [10] reageerde op deze reactie.

  10. @Hub Jongen [9]:

    Libertarische vrijheid is duidelijk en laat het tot alle mensen doordringen hoe belangrijk en essentieel deze vrijheid is, maar het kan misschien zinvol zijn om te beginnen met een opgeruimde geest.
    Ik zeg niet dat Eleutheropedie wel eens de sleutel zou kunnen zijn tot een vrije maatschappij, maar, en daarom wil ik het handboek even rustig doorlezen, misschien zet het aan tot het nadenken over vrijheid of mensen doen beseffen hoe belangrijk de vrijheid van een mens is. Misschien een kleine sleutel tot het libertarisme…of misschien een losse flodder.

  11. “Ratio of emotie: waar ligt de grens?”

    Hoezo of? Zoals Free-M zich afvraagt: zijn ratio en emotie elkaars tegenpolen? Sluiten ze elkaar uit?

    Ik heb hier ook al eens over nagedacht en kan alleen maar met de volgende conclusie komen:
    Als ik rationeel over iets nadenk dat mij emotioneel NIETS doet is het zinloos en tijd verspilling.
    Als ik mijn emoties achterna loop zonder rationeel na te denken is rond uit dom. Er zijn voldoende voorbeelden te vinden op deze site 😉

    Ratio en emotie zijn dan ook geen tegenpolen maar ze versterken elkaar.

  12. @IIS [8]:

    ελεύθερος

    Even een greep uit de, door het handboek http://www.eleu.info/handboek%202005%20A5%20versie%2016%20nov%202005.2.pdf, aangehaalde of aanbevolen werken.

    FOUCAULT Michel. Geschiedenis van de seksualiteit, S.U.N. (1976).
    FOUCAULT Michel. De orde van het spreken, Boom (1966).
    SARTRE Jean-Paul. Magie en emotie, Boom (1948).
    SARTRE Jean-Paul. Beeld en Verbeelding, Boom (1950).
    DERRIDA Jacques. De stem en het fenomeen, Ambo (1967).
    HABERMAS J.M. L’éthique de la communication, PUF, 1987.
    HABERMAS J.M. Théorie de l’agir communicationnel, 2 delen, Fayard, 1987 (1981).
    MARCUSE Herbert. Vertoog over bevrijding, Bijleveld (1969).
    REICH Wilhelm. Seksuele revolutie, De Bezige Bij (1930).

    Er staan weliswaar ook hele andere titels en namen tussen, maar het is toch redelijk wat Frankfurter Schule of verwant met de Frankfurter Schule. Dat maakt mij wantrouwend.

    IIS [13] reageerde op deze reactie.

  14. @IIS [13]:

    Niet persé, maar ik denk wat we dienen te beseffen dat de samenleving ingrijpend beïnvloed is door allerlei, al dan niet vermomde, varianten van het cultuur-marxisme.

    Ik wil overigens ελεύ-therapeuten niet helemaal afkraken, maar scannend lezend door het handboek kom ik tot de conclusie dat ik er geen enkele, voor mij, echt interessante passage in aan tref.

    Als ik een soort therapie zou opzetten om anederen helpen meer vrij te worden dan zou het niet zoiets als eleutheropedie worden. Om meer ελεύθερος (eleutheros, d.w.z. vrij) te worden zou ik de nadruk veel meer leggen op knellende conventies, onprettige conditioneringen en valse overtuigingen.

    IIS [15] reageerde op deze reactie.

  15. @Oscar [14]:

    Ik heb het handboek even voorzichtig bestudeerd, maar kon niet enthousiast worden. Maar wie weet?. Ik kom vaker zaken tegen waarbij ik meer voordelen zie voor de bedenkers en uitvoerders dan voor degene waar ze voor is uitgevonden. Eleutheropedie doet me denken aan regressietherapie.
    Geld verdienen lijkt me in dit soort zaken toch altijd weer een drijfveer i.p.v. mensen daadwerkelijk te ‘bevrijden’ van problemen en op de rails te helpen. De schoorsteen zal ook daar moeten roken en voor niets gaat de zon op.
    Ik was even nieuwschierig geworden, vooral omdat het het woord ‘vrijheid’ las en vaak wekt dit woord mijn interesse.

    Bedankt dat je even je licht erover hebt laten schijnen.
    Oscar [16] reageerde op deze reactie.

  16. @IIS [15]:

    “Eleutheropedie doet me denken aan regressietherapie.”

    Ja, en dan wel een gegeven door een therapeut die elke keer bij hoog en laag beweert dat je een incestverleden hebt, jouw woede over het voor de zoveelste keer debiteren van deze onzin beschouwt als het bewijs dat hij gelijk heeft – woede wil volgens hem zeggen dat het emotioneel geladen is en dat je het niet kunt herinneren is omdat je het verdrongen hebt – en jij niet en dan komt hij met een methode om al die nare ervaringen op een hele prettige, onorthodoxe, manier te kunnen herbeleven. Nee, zo erg zal het waarschijnlijk niet zijn. Ik denk eerder een soort light-versie van de gestallttherapie.

  18. Goed beschreven artikel, kan me goed vinden in de inhoud. Alleen de alinea over het stellen van vragen doet mij verbazen. Je stelt hier de volgende vraag: “Waarom moet een onbewezen stelling over Global Warming honderden miljarden dollars per jaar kosten?”
    Uit documentatie van klimaatwetenschappers (dus geen scheikundige/economen/astronomen etc.) volgt dat dit allang is bewezen. Maar ik neem aan dat deze conclusie al bekend is aangezien je jezelf de vraag al hebt gesteld.

Comments are closed.