Dit is het laatste deel van een achtdelige serie door Bert Post Uiterweer,
Met literatuuropgave.
11. Rechtmatigheid en rechtvaardigheid
De term legitiem (rechtmatig) hoort bij het natuurrecht en betreft de inhoud van een wet, de term legaal (wetmatig) hoort bij het positief recht en betreft de voorgeschreven vorm (reguliere procedure) waarin een wet tot stand moet komen. Omdat het natuurrecht het hogere recht is, bepaalt dit recht als volgt de geldigheid van een positiefrechtelijke (door de mens gemaakte) wet:
Natuurrecht Positief recht Resultaat
Inhoud Vorm
– legitiem + legaal = geldig
– legitiem + niet legaal = geldig
– niet legitiem + legaal = niet geldig
– niet legitiem + niet legaal = niet geldig
Zo bezit onder het natuurrecht een wet die naar vorm legaal, maar inhoudelijk onrechtmatig is, géén geldigheid, terwijl een handeling die wel legitiem maar niet legaal is, toch geldig is.
Het rechtmatigheidscriterium vereist dus niet expliciet een menselijke wet om een feitelijk handelen van een individu te kunnen beoordelen. Onder het natuurrecht ligt de nadruk geheel op de inhoud, en is het doel van een wet (geformaliseerd natuurrecht) feitelijk alleen de bevordering van de rechtszekerheid vooraf, en om voor zover mogelijk vast te leggen wat als rechtmatig of onrechtmatig beschouwd dient te worden. De wet is dus géén stuurmiddel om de maatschappij naar eigen inzicht te vormen, ze is alleen een vorm om het recht vast te leggen! Of een wet legaal is, d.w.z. of ze volgens de daarvoor opgestelde procedure tot stand gekomen is, speelt in beginsel geen rol, want een wet die rechtmatig is voldoet vanzelf aan de natuurrechtelijke normen: ‘de menselijke wet is een uitspraak van het verstand, waardoor de menselijke daden worden geregeld’.
Het toetsen van een wet op haar rechtmatigheid is eigenlijk slechts een formaliteit, behalve in die gevallen waarin een wet (inhoudelijk) niets met het natuurrecht te maken heeft, doch slechts bedoeld is om coordinatieproblemen op te lossen (‘Al het verkeer houdt rechts’). Overigens kan een wet die in een normale toestand inhoudelijk onrechtmatig is, in een bijzondere situatie toch wel rechtmatig zijn. Zo is bijv. onteigening door de staat ‘wegens algemeen belang’ onrechtmatig, maar mag een privégebouw in een noodsituatie tegen een reëele vergoeding, en niet langer dan nodig, wel gevorderd worden.
Er is evenwel een verschil tussen rechtmatigheid en rechtvaardigheid. Een wet die in het algemeen rechtmatig (en dus geldig) is, kan bij toepassing in individuele gevallen toch onrechtvaardigheid veroorzaken. Onder het positief recht is hier niets aan te doen, want ‘De wet is de wet’ en die geldt collectief (d.w.z. voor de gehele maatschappij want het positief (er)kent het individu niet), maar onder het natuurrecht is de wet een instrument dat altijd rekening houdt met individuele gevallen en situaties, en dus ook in individuele gevallen recht zal doen: onder het natuurrecht prevaleert rechtvaardigheid altijd over de wet.
In tegenstelling tot het positief recht kent het natuurrecht dan ook géén jurisprudentie (case law), want het natuurrecht kent geen gelijke gevallen. Elke zaak is, net als elk individu zelf, uniek en wordt individueel bekeken en beoordeeld. Niemand kan zich dus met betrekking tot een veroordeling beroepen op een gelijk geval en de daarop gedane rechterlijke uitspraak in het verleden.
Ook een onrechtmatige handeling kan in zekere gevallen toch gerechtvaardigd zijn. Denk bijv. aan de situatie dat men een aanvaller uit zelfverdediging een klap moet geven. Op zich betekent die klap natuurlijk een schending van de natuurlijke rechten van de aanvaller (een vorm van mishandeling) en is de verdediger dus in principe strafbaar, maar het feit dat hij uit zelfverdediging handelde vormt de rechtvaardigheidsgrond. Het recht op verdediging van zichzelf en van anderen is uiteindelijk een secundair natuurlijk recht, en de rechter mag niet meer doen dan alleen vast stellen of de verdediging daadwerkelijk een reactie is op een aanval, en niet een aanval op zichzelf. Toch is de verdediger is wel degelijk schuldig aan mishandeling en kan daarom niet vrijgesproken worden (hij heeft uiteindelijk de klap uitgedeeld), maar wel wordt hij wegens de aanwezigheid van een rechtvaardigheidsgrond ontslagen van rechtsvervolging (tenminste als de rechter überhaupt bij de zaak betrokken wordt). De termen vrijspraak en ontslag hebben onder het natuurrecht een enigszins andere betekenis dan onder het positief recht.
Bij toepassing van een geldige wet in het individuele geval dient een op die wet gebaseerde beslissing (rechterlijk en anderszins) door middel van het rechtvaardigheidscriterium op haar rechtvaardigheid getoetst te worden. Het rechtvaardigheidscriterium zelf bestaat uit de twee criteria ‘redelijkheid’ en ‘billijkheid’ (ex bono et aequo), die in deze volgorde getoetst worden; beiden moeten waar zijn om van rechtvaardigheid te kunnen spreken. Logisch:
Resultaat
– redelijk + billijk = rechtvaardig
– redelijk + niet billijk = niet rechtvaardig
– niet redelijk = niet rechtvaardig
Eerst wordt dus de wet, als grondslag voor een juridisch oordeel, op haar rechtmatigheid getoetst. Is de rechtmatigheid bevestigd (er is sprake van een geldige wet), dan wordt de toepassing van die wet in het individuele geval (rechterlijk oordeel) op haar rechtvaardigheid (redelijk en billijk) getoetst.
Is aan alle criteria voldaan, dan is er sprake van een juiste beslissing. Logisch:
Wet Oordeel Resultaat
(rechtmatig) (rechtvaardig)
– legitiem + redelijk + billijk = juist (rechtmatig en rechtvaardig)
– legitiem + redelijk + niet billijk = niet juist (rechtmatig, niet rechtvaardig)
– legitiem + niet redelijk = niet juist (rechtmatig, niet rechtvaardig)
– niet legitiem = niet juist (niet rechtmatig)
12. Aanbevolen literatuur
Webplaatsen:
Ius sine Lege (onderhouden door Prof. Dr. Frank van Dun)
http://allserv.ugent.be/~frvandun/welcome.html
Natuurrecht (onderhouden door Ronald Slagboom)
http://www.natuurrecht.nl/
Essays:
Bastiat, Frédéric: ‘De Wet’, 1850
http://www.libertarian.nl/NL/archives/000323.php
Blazquez & Sutton: ‘Political Correctness: The Scourge of Our Times’
http://www.newsmax.com/archives/articles/2002/4/4/121115.shtml
Dun, Dr. Frank van: ‘Mensenrechten versus natuurlijke rechten’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/Texts/Articles/Mensenrechten.html
Dun, Dr. Frank van: ‘De rechtsstaat: Een bescheiden voorstel’
http://www.libertarian.nl/NL/archives/000278.php
Dun, Dr. Frank van: ‘De utopie van de mensenrechten’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/Texts/Logica/NaturalLaw.htm
Dun, Dr. Frank van: ‘Natural Law: A Logical Analysis’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/Texts/Articles/NaturalLawLogicalAnalysis.pdf
Dun, Dr. Frank van: ‘Natural Law and Natural Rights’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/Texts/Logica/NaturalLaw.htm
Dun, Dr. Frank van: ‘Recht en Onrecht’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/tekstmenu.htm
Dun, Dr. Frank van: ‘Rechtsfilosofie: Een Inleiding’
http://www.libertarian.nl/NL/archives/000096.php
Dun, Dr. Frank van: ‘The Lawful and the Legal’
http://users.ugent.be/~frvandun/Texts/Articles/The Lawful and the Legal.html
Dun, Dr. Frank van: ‘The science of law and legal studies’
http://allserv.ugent.be/~frvandun/Texts/Articles/ScienceOfLaw.pdf
Poortman, Arthur: ‘Concept van Europese Unie uitgedacht door de Nazi’s’, 1998
http://www.stelling.nl/kleintje/323/Nazis.htm
Post Uiterweer, Bert: ‘Natural Law and Democracy’, 2002, 2009
http://www.hetvrijevolk.com/files/docs/naturallawdemocracy.pdf
Wikipedia: ‘Natuurrecht’
http://nl.wikipedia.org/wiki/Natuurrecht
Wikipedia: ‘Oud-Grieks recht’
http://nl.wikipedia.org/wiki/Oud-Grieks_recht
Wikipedia: ‘Romeins recht’
http://nl.wikipedia.org/wiki/Romeins_recht
Soeteman, Dr. A.: ‘Machtig Recht’, 1990 (Samenvatting door Marc Vercammen)
http://www.flopclass.be/not_recht/Samenvatting%20natuurrecht.doc
Spooner, Lysander: ‘Natural Law’, 1882
http://www.jim.com/
Einde
Ingezonden door Bert Post Uiterweer
Hier wordt het eigendomsrecht mee onderkent.
Ook die rechters die dergelijke zaken bepalen bevalt me niet. Mensen liggen dan gewoon onder de nuk van de rechter.
Dus mijn vraag is: Hoe weet je dit? Hoe ben je bij het natuurrecht gekomen?
Oscar [2] reageerde op deze reactie.
@LvM [1]:
Dat ‘onderkent’ is ironisch of je bedoelt ‘ontkent’. Er is ook nog een derde optie, maar ik neem aan dat jij niet plotsklaps utilitarist geworden bent.
Ja, precies. Een opvatting zoals verdedigd door John Stuart Mill, die juist tot ondermijning van natuurrecht en klassiek liberalisme geleid heeft.
LvM [3] reageerde op deze reactie.
@Oscar [2]:
Juist, verwarring tussen “ondermijnd” en “ontkent“. 😛
Oscar [4] reageerde op deze reactie.
@LvM [3]:
Gelukkig maar. 🙂
Overigens was ik geen moment bang dat je ‘een slag van de Mill’ zou hebben gekregen.
Comments are closed.