De kunst van het subsidieverlenen

Over de bezuinigingen op kunstsubsidies is de nodige ophef ontstaan. Voor en tegenstanders rollen over elkaar heen over het nut van het wel of niet overeind houden van bepaalde kunstvormen die anders geen bestaansrecht zouden hebben. Ten eerste wil ik niet dat mijn geld afgenomen wordt om me vervolgens lekker te maken met een goedkoop theaterkaartje omdat dat dat zo goed voor mij zou zijn. Ten tweede levert het huidige systeem niet de voordelen op die men denkt dat het heeft.

Men heeft het over het nut van kunst en creatieve uitingen en de waarde die dat heeft voor de maatschappij. En die mening ondersteun ik volledig. Kunst kan bijdragen aan het denken over vrijheid en tolerantie. Maar als kunst wordt gesubsidieerd met geld dat onder dwang van mensen wordt afgenomen dan is dat direct strijdig met dat principe. Kunst moet gebaseerd zijn op overtuigen en niet op dwang. Dat betekent dat je als je een boodschap hebt dat je daarvoor zelf moet werken. En dat moet je misschien wel gratis doen als er nog geen publiek voor is.

Verder gaat de discussie vaak over het bestaan van bepaalde kunstgroepen die geen groot publiek bereiken door hun karakter. Het argument is dat er op de vrije markt meer geld gaat naar wat het grote publiek aanspreekt en veel minder naar kleine producties. Dit is uiteraard helemaal waar, maar het is maar de vraag of het gesubsidieerde geld dan wel voornamelijk naar de kleine producties gaat. Het gaat om experimentele kunstvormen of het gaat om kunst gericht op specifieke doelgroepen. Mensen staan er niet altijd bij stil dat momenteel een groot deel van het geld opgaat aan kunst voor het grote publiek. Kijk je bijvoorbeeld naar het filmfonds dan zie je dat het grootste deel van het geld opgaat aan grote producties. Dit zijn producties die veel weg hebben van de blockbusters uit Hollywood. Het kost veel geld om de special effects op het niveau van Hollywood te krijgen. Maar ik vraag mij sterk af welk maatschappelijk belang men hiermee denkt te dienen. Dan is er ook nog geld voor wat kleine producties. Maar voor een kunstzinnig diepe boodschap heb je niet veel geld nodig. En er gaat daardoor relatief weinig geld naar kleine producties. Bij de publieke omroep zie ook iets dergelijks optreden. Kijk eens naar welke programma’s op de publieke omroep commercieel haalbaar zijn. De wereld draait door en de voetbalwedstrijden zijn bijvoorbeeld absoluut commercieel levensvatbaar. Ga je verder kijken dan zie je dat de publieke omroepen toch ook vooral bezig zijn met kijkcijfers. Dat betekent ook dat het gros van de programma’s dus commercieel te maken zou zijn. Ga je zoeken naar de programma’s die echt een unieke boodschap hebben dan is dat maar een heel klein deel van de programma’s. Dus ook bij subsidiegeld gaat het grootste deel van het geld naar programma’s voor het grote publiek en een veel kleiner deel gaat naar die unieke programma’s waar men de mond zo vol van heeft. Mathijs van Nieuwkerk maakt graag reclame voor de subsidie voor het Metropole orkest. Voor mij druipt de ironie daarvan af. De wereld draait door blijft gewoon bestaan, maar dit is een programma dat helemaal geen subsidie nodig heeft om levensvatbaar te zijn. Ze haalt genoeg kijkers om op eigen benen te kunnen staan. En daar verdedigen ze de subsidie van noodlijdende gezelschappen. Het schrappen van de wereld draait door zou zoveel geld vrij maken dat daar heel wat kleine producties van mogelijk gemaakt zouden kunnen worden. Maar dit argument laat men voor het gemak uiteraard achterwege.

Kunst is iets dat een vrij karakter zou moeten hebben. Iets dat vanuit mensen zelf komt. Dat houdt de overheid ook scherp omdat kunstenaars dan ook kritisch zullen zijn op de overheid. Om kunst te kunnen subsidiëren moet er echter iemand zijn die besluit wat wel en geen kunst is. Er zijn commissies en ambtenaren die bepalen welke kunst, kunst is. Als je een boodschap hebt die verteld moet worden dan verkondig je die aan het publiek zonder dat deze eerst beoordeeld is door de overheid. Het kan toch niet zo zijn dat kunstenaars alleen nog maar boodschappen verkondigen die de goedkeuring hebben gekregen van de overheid. Dat kan uiteraard wel want dat is de huidige situatie. Maar waarom accepteren de kunstenaars dit eigenlijk?

Kunstenaars dingen nu mee naar het subsidiegeld. Ik weet niet wat hun motieven precies zijn, maar dit geld zal zeker een rol spelen. Zijn ze daadwerkelijk bezig met kunst of laten ze zien wat de commissies willen. Er worden rapporten geschreven over waar kunst aan moet voldoen om in aanmerking te komen voor subsidie. En om aan inkomen te komen zal kunst gemaakt moet worden naar deze normen. Men wil heel hard het winstmotief uit de kunst halen omdat men daar een vieze smaak van krijgt, maar met het geven van subsidies slaag je hier echt niet in. De broodkunstenaars zullen alleen een ander trucje laten zien om aan geld te komen. Op de vrije markt laten ze zien wat het publiek wil en geef je subsidie dan laat je zien wat de subsidiegever wil. Wil je echte kunst dan moet je er dus juist helemaal geen subsidie meer voor geven.

Maar op één ding wil ik deze mensen zeker gelijk geven. Ze hebben er namelijk op gerekend dat de overheid er voor hun zou zijn. Er zijn mensen naar het conservatorium gegaan om bij een orkest te kunnen spelen. Door hard werken hebben zij bijvoorbeeld een positie bereikt bij het Metropole orkest. Door de bezuinigingen moet dit orkest misschien verdwijnen. Dit is heel zuur voor de betrokken personen zij hebben investeringen gedaan die nu weinig meer waard blijken te zijn. De overheid heeft de prijssignalen verstoord en mensen hebben keuzes gemaakt op basis van deze gemanipuleerde prijzen. Op deze manier zijn er slechte investeringen ontstaan, ook wel malinvestments genoemd. Er is geïnvesteerd in zaken waar niet echt vraag naar was. Deze investeringen kunnen daardoor alleen in stand gehouden worden door overheidsgeld. Maar het is inherent aan de overheid dat ze steeds inefficiënter wordt door toenemende regel- en rentedruk. Dus uiteindelijk moet de overheid de steun weer stoppen en komen de prijssignalen van de markt weer terug. Dan blijkt dat mensen de verkeerde keuzes hebben gemaakt.

De overheid creëert afhankelijkheid door subsidies en die afhankelijkheid schept verantwoordelijkheid. Maar het is nu ook wel tijd dat de mensen die afhankelijk zijn van de overheid wakker worden. De overheid biedt slechts tijdelijke zekerheid en dus moet je zelfstandig worden voordat de overheid niet meer aan haar verplichtingen kan voldoen. Voor jonge kunstenaars is het nu zaak om na te denken over de behoeften van de consument. Als ze niet gaan voor het grote publiek zullen ze een andere manier moeten vinden om aan geld te komen. Het is nu niet de goede tijd om financieel afhankelijk te zijn van de overheid.

Kunstsubsidies geven verder goed weer wat de kracht is van belangengroepen. Mensen die graaien uit de belastingruif en daar nu van afhankelijk zijn zullen alles op alles zetten om hun bestaan in stand te houden. De kunstsubsidies hebben betrekking op enkele honderden miljoenen. Je kan je voorstellen dat het bezuinigen van 18 miljard nog heel wat herrie op zal gaan leveren de komende tijd. Als het al gaat lukken om deze doelstelling te behalen. Zelf ben ik voorstander van veel verdergaande bezuinigingen, maar als ik de weerstand zie die deze bezuinigingen opleveren dan ben ik heel pessimistisch over de haalbaarheid van bezuinigingen. Nederlanders blijven denk ik op te grote voet leven tot het land echt failliet is.

www.devrijeeconomie.nl