Private rechtspraak? Het bestaat!

Eén van de belangrijkste taken van de overheid, aldus de overheidsminners, is het handhaven van wetten en het in stand houden van een systeem van eerlijke, onafhankelijke rechtspraak. Een rechter wordt altijd geacht neutraal te zijn en naar recht en wet te vonnissen. Zonder een dergelijk systeem zou het recht van de sterkste gelden en zouden hele bevolkingsgroepen onderdrukt worden. Opmerkelijk in deze context is dat de overheid niet zonder meer eerlijker is, maar ze zijn wel het sterkste en dus geldt hun recht. Wie ruzie heeft met zijn buurman kan daardoor problemen krijgen, maar hij loopt geen kans dat de buurman een gewapende knokploeg naar zijn voordeur stuurt of hem jarenlang opsluit. Dergelijke zaken kan alleen de staat met zijn bijbehorende infrastructuur. Zoals veel zaken die de overheid doet, het klinkt mooi op papier. Mensen gaan met hun conflicten naar een onafhankelijk persoon en die zal zo eerlijk mogelijk oordelen. Aan middelen om een vonnis af te dwingen ontbreekt het hem niet. Je zou dus wel uitkijken voordat je iemand onrechtvaardig behandelt!

In de praktijk loopt het echter allemaal niet zo soepeltjes. Alleen al de kosten zijn een grote hinderpaal als je iemand – ook als hij schuldig is – voor de rechter wil slepen. Je moet een advocaat betalen en de klos betaalt de proceskosten. Bovendien is er een aanzienlijke wachttijd voordat een zaak in behandeling wordt genomen. Een financieel vermogende partij kan bovendien de procesgang zeer lang rekken. De wetten conform welke wordt rechtgesproken zijn bijzonder complex, zodat een universitaire opleiding in recht en het liefst nog enkele jaren ervaring noodzakelijk is om het te begrijpen. Er wordt dus niet gekeken of je daadwerkelijk iemand iets hebt misdaan, maar of je ergens een regel hebt overtreden en of dat wel vonniswaardig is. Zo kan je gestraft worden terwijl je feitelijk niemand iets hebt misdaan maar je gedrag stomweg ongewenst is verklaard (drugsgebruik, discriminatie, een werknemer aannemen zonder meters formulieren in te vullen…).

Wie zich wel eens beklaagt over de lange wachttijden voor een helpdesk heeft nog geen proces meegemaakt. De stroperigheid van de procesgang doet aan pek denken en is voor tallozen een reden om – ook als ze volmaakt gelijk hebben – er maar niet aan te beginnen. Onlangs beklaagde een mij bekende directeur zich over het feit dat één van zijn klanten weigerde een reeds getekend contract te betalen. Hij had geen andere keus dan een schikking te aanvaarden daar de klant een proces dusdanig kon rekken dat het zinloos was eraan te beginnen.

De rechter moet rechtspreken op grond van democratisch tot stand gekomen wetten en de rechtspraak is dus een prachtig middel om een samenleving ‘maakbaar’ te maken. Er zijn meer clubjes die opletten of je geen negers of Turken discrimineert dan die kijken of je fiets wel veilig staat of dat je huis wel tegen inbraak is beveiligd. Het socialisme heeft zoveel regeltjes opgeleverd voor het in dienst nemen van medewerkers dat velen er dan maar geen in dienst nemen (so far de bescherming van de werknemer in het socialisme). Een argeloze feestganger die wel eens een pilletje neemt en geen vlieg kwaad doet kan ook op de hermandad rekenen, al is Nederland daar gelukkig veel pragmatischer in dan de VS. Rechtspraak heeft al lang niet meer tot doel om te bevorderen dat mensen vreedzaam naast elkaar leven en daar is het wèl om begonnen. De overheid kan gelukkig – bijna – alleen binnen de eigen landsgrenzen rechtspreken, sterker nog dat is bijna de definitie van een landsgrens. Je gaat gebied juist veroveren om er zelf de baas te spelen. Dit levert een probleem op voor conflicten met partijen in twee verschillende landen. De locatie waar het misdrijf plaatsvond is dan doorgaans leidend maar dat is niet altijd een mogelijkheid. Een heel typisch voorbeeld waarop ik dieper in wil gaan is eenvoudig een transactie over het internet, bijvoorbeeld de aanschaf van een doos boeken op amazon.com.

Stel dat amazon de boeken niet levert en weigert je het geld terug te storten. Een klassiek voorbeeld van diefstal, niets meer en niets minder. Amazon.com zetelt in de VS en het zou buitengewoon onpraktisch zijn als ik daar een proces over een handvol gestolen dollars zou moeten voeren. De meest praktische oplossing is gelijk de simpelste en onrechtvaardigste: stevig tegen de muren vloeken en fluiten naar mijn centen. Dat is niet de dagelijkse praktijk. Niet alleen heeft amazon.com een stevige reputatie, een moderne internetshopper gebruikt een creditcard. Met een enkel telefoontje heb ik mijn geld terug. Mocht amazon.com wel degelijk hebben geleverd dan is er een probleem. Hoe dat proces precies in zijn werk gaat is mij niet bekend, het meest voor de hand ligt het dat amazon.com een bepaald percentage moet afschrijven op zijn transacties. Ze bestaan nog steeds, dus zeer veel zal dat niet zijn. Overigens moeten postorderbedrijven wel vaker kosten afschrijven vanwege klanten die niet betalen, dus dit probleem is niet specifiek voor creditcards. Kopen op rekening lijkt mij persoonlijk risicovoller voor de leverancier.

De creditcardmaatschappij is hier een vorm van een ’trusted third party’. Ik vertrouw erop dat – in mijn geval – Mastercard mij nimmer zal belazeren. Als zo’n schandaal uitkomt zouden handenvol klanten hun biezen pakken en naar een concurrent als Visa stappen, die hen met open armen zal ontvangen. In plaats van slechts één mogelijke tussenpersoon zoals bij een gewone rechtbank kan ik kiezen uit meerdere. De handelaar weet wat hij van Mastercard kan verwachten en dat Mastercard de neiging zal hebben partij te kiezen voor zijn klanten. Dat zal af en toe tot een afschrijving leiden, maar dat moeten ze dan maar in de prijs verdisconteren.

Een klant loopt praktisch geen risico bij de neus genomen te worden; hij kan immers zijn bedrag te allen tijde terug laten storten. De handelaar zal af en toe pech hebben, net als wanneer hij op rekening goederen levert. Die pech zal ‘verzuipen’ in het aantal klanten dat gewoon keurig betaalt, gelukkig nog altijd een ruime meerderheid van de brave burgers. Mastercard incasseert een bepaalt bedrag of percentage aan servicekosten per transactie waarmee ze de terugstortingen kunnen financieren en de rest is gewoon winst. Alleen de zon schijnt immers voor niets.

Iemand kan aanvoeren dat dit systeem niet rechtvaardig is. Een klant zou weg kunnen komen met zijn spullen en het geld kunnen laten terugstorten. Ongetwijfeld hebben creditcardmaatschappijen daar een middeltje tegen zodat het gaat opvallen als iemand dat vaker doet dan gemiddeld zodat passende maatregelen kunnen worden genomen. Als het percentage servicekosten per transactie te hoog wordt kan een handelaar immers besluiten deze creditcard niet meer te accepteren. Besef dat als een handelaar een klant alsnog tot betaling wil dwingen hij deze – eventueel in een ander land – voor de rechter moet slepen. De lol is er dan al gauw af, je moet tenslotte doorgaans een hoger bedrag betalen dan de schuld de eerste instantie was. Het rechtssysteem van de overheid faalt… Uiteraard kan de creditcardmaatschappij gewetensvolle klanten die erop staan dat smerige dieven opgespoord, berecht en veroordeeld worden tegemoet komen. De kosten zullen buitensporig zijn, maar de klant kan tevreden zijn dat het ‘eerlijk duurt het langst’ wordt nageleefd. Het hemd is echter nog altijd nader dan de rok en als het op betalen aankomt denken de meesten bijzonder prakisch. Ze zullen zich eenvoudig de vraag stellen wat het hen oplevert en dat zal niet snel de moeite zijn. De grootste vissen zullen zich waarschijnlijk moeten verantwoorden, de kleintjes kan je beter teruggooien.

Dit systeem werkt al jaren naar aanzienlijke tevredenheid en de overheid houdt zich er buiten. De macht van de overheid buiten zijn grenzen is zeer beperkt en zoals is te zien is het gat snel gevuld door private organisaties. Een vergelijkbaar systeem zou ook talloze andere conflicten kunnen beslechten. Jammer genoeg mag alleen de overheid rechtspreken en regeltjes maken zodat dergelijke systemen niet van de grond komen. Waarom zou een creditcardmaatschappij met louter vrijwillige deelnemers niet ook kunnen oordelen in een conflict? Het zal geen maanden kosten, de regels zullen geen doctorsgraad vereisen en de kosten zullen zeer laag zijn.

Private rechtspraak zal, net als andere producten op de markt, naar tevredenheid van klanten moeten functioneren. Ik betwijfel echter of we het nog gaan meemaken, de overheid heeft immers eerder de neiging haar greep op de samenleving te vergroten dan te verkleinen en als ze hun regels niet meer kunnen laten afdwingen door edelachtbare heren, wat is dan nog hun bestaansrecht?