Wie is John Galt? (Boekbespreking)

Atlas Shrugged -( boekbespreking).
Een filosofisch werk in de vorm van een roman, dat is de meest kernachtige omschrijving van deze monumentale roman van Ayn Rand.
In haar dagboeken beschreef Ayn Rand de plaats van de roman Atlas Shrugged in de literatuur als volgt:
‘There are three possible grades of such writing (fiction writing – PV): translating an old (known) abstraction (theme or thesis) through the medium of old fiction, (….) this is most of the popular trash;  translating an old abstraction through new, original fiction, (…) this is most of the good literature; creating a new original abstraction and translating it through new, original means. This, as far as I know, is only me – my kind of fiction writing.’

Het is dit laatste aspect, het concretiseren van een nieuw geschapen abstract inzicht (lees: filosofie), dat Atlas Shrugged tot een uniek werk maakt en Ayn Rand tot een oorspronkelijk denker van de moderne tijd. Zij noemde haar filosofie Objectivism (Objectivisme). Het Objectivisme verklaart hoe de wereld tot welvaart en moderniteit is gekomen.

De filosofische kern van Atlas Shrugged wordt door de held van het verhaal, John Galt, verwoord in het hoofdstuk met de titel  ‘This is John Galt Speaking’. Die kern houdt in dat de producenten tot het inzicht komen dat zij door een kaste van plunderaars onder druk worden gezet om een leven van verplichte zelfopoffering ten bate van anderen – de plunderaars en hun cliënten – te leiden. De producenten – gesymboliseerd door de Atlas-figuur die de wereldbol op zijn schouders draagt – zijn degenen die op basis van wat hun verstand hen leert over de werkelijkheid scheppend bezig zijn. Geleid door hun waarden die zij middels het beoefenen van deugden tot gelding brengen, brengen zij welvaart en maatschappelijke vooruitgang tot stand. John Galt is een ideaalbeeld van de producent: in zijn persoon verenigen zich zowel de geest als het praktische vernuft en de daadkracht van de producerende mens.
De filosofie van de plunderaars is dat wie doelgericht en kundig is, als belangrijkste taak heeft zich in te zetten (lees: op te offeren) voor diegenen die dat niet zijn. De producenten worden als veroorzakers van de ellende van de laatste categorie mensen aangewezen, maar de prestaties en deugden van de producent moeten tegelijkertijd de oplossing bieden aan de ‘Jan Splinters’ van deze wereld, die zich daarentegen alleen maar op rechten en hun behoeftigheid hoeven te beroepen om aanspraak te kunnen maken op een aandeel in de uitkomsten van de inspanningen van de producenten.

Pas als de producenten tot het inzicht komen dat zij door het onderschrijven van de filosofie van de plunderaars in feite zelf toestemming geven om geslachtofferd te worden, kunnen zij ontsnappen uit een leven van zelfopoffering ten behoeve van anderen. Door in staking te gaan – to shrug – zeggen zij in feite tegen de plunderaars: ‘Wij deugen niet? Wij zijn de veroorzaken de ellende van anderen? Okay, dan bemoeien we ons nergens meer mee.
Eens zien hoe de armen zich redden zonder onze inspanningen.’ Vervolgens blijkt dat de filosofie van de plunderaars bij afwezigheid van de producenten tot een ineenstorting van de economie en uiteindelijk van de maatschappelijke orde leidt.
Dit dwingt de wereld ertoe om onder ogen te zien hoeveel zij te danken heeft aan het vernuft van de producenten. Pas als dat inzicht doorbreekt is het tijd voor de stakers om hun rol als scheppers te hernemen en kan de wereld een nieuwe start maken.

In een tijd als de onze, waarin velen aanvoelen dat het niet goed gaat met de Westerse maatschappijen, maar niet weten waar de fout zit, is de filosofie van Ayn Rand verhelderend. Te meer omdat deelnemers aan het publieke debat – of wat daar in Nederland voor doorgaat – die zich zonder inzicht uitspreken, al snel verworden tot ‘rechtse zeikerds’.
Wie zich daarentegen uitspreekt met inzicht in de oorzaken van de huidige stagnatie loopt dat risico niet. Het enige risico dat kleeft aan het lezen van Atlas Shrugged is dat de lezer geen behoefte meer heeft om aan het publieke ‘debat’ mee te doen met als gevolg een innere Immigration van het intellect.
Een dergelijke terugtrekking uit het publieke ‘debat’ is natuurlijk een mooie parallel met wat er in Atlas Shrugged gebeurt: daar gaan zijn het de producenten die in staking gaan.
De ineenstorting die Atlas Shrugged beschrijft zien we de Westerse wereld momenteel ook optreden. Met name het Westerse concept van de verzorgingsstaat blijkt niet langer houdbaar.

Er zijn gewoon teveel cliënten en te weinig producenten en dan werkt het model niet meer. De pogingen van Westerse regeringen om de status quo te handhaven middels regulering en steeds meer overheidsinterventie blijkt vooral tot meer de stagnatie te leiden. Hierdoor wordt het onvermogen van de beroepsgroep der politicie duidelijk zichtbaar. De vraag naar de oorzaken van welvaart en moderniteit wordt daarmee actueel.

Wat is eigenlijk de filosofische basis van de moderne, welvarende samenleving? Klassiek liberalen (niet: liberals) , libertariërs en anarcho-kapitalisten zijn bij uitstek degenen die zich van het belang van deze vraag bewust zijn, maar zij vinden op dit moment (nog) weinig gehoor in het publieke debat. Het ziet er naar uit dat de ravage die de ‘sociale’ verzorgingsstaat – met zijn prikkel tot claimgedrag op kosten van een ander – nog niet groot genoeg is om de mind of the general public te openen voor een echt debat. Dat debat moet gaan over de vraag welke factoren ten grondslag liggen aan het scheppen van welvaart en moderniteit waaraan per slot van rekening ook de pleitbezorgers – en de cliënten – van de ‘sociale’ staat belang hechten. Pas als dat debat op gang komt is voor degenen die wel inzicht hebben in de oorzaken van de huidge neergang van de Westerse wereld het moment aangebroken om hun intellectuele Galt’s Gulch achter zich te laten en de leiding van het debat in handen te nemen.
Atlas Shrugged is een hele pil om te lezen. Wie niet genoeg tijd heeft om de roman helemaal te lezen kan zich beperken tot het hoofdstuk, maar mist natuurlijk het het verhaal sec. Het blijft per slot van rekening een roman.
De speech van John Galt is ook op YouTube te vinden:

Voor menigeen is het lezen van Atlas Shrugged een life changing event geweest: een waterscheiding tussen het leven in een bubble van mystieke opvattingen over de moderne maatschappij (ervoor) versus een leven gebaseerd op het onderkennen van de objectieve wetmatigheden die ten grondslag ligt aan de moderne maatschappij (erna).

Van Apple-oprichter Steve Jobs is bekend dat hij beïnvloed is door de ideeën van Ayn Rand. Jobs behoorde zeker tot de primary movers, ofwel de scheppende geesten die Rand die in Atlas Shrugged beschrijft. Zijn leven bewijst tevens dat de filosofie van Rand zich in de praktijk van het leven bewijst, iets wat niet van iedere filosofie gezegd kan worden.

Ingezonden door Paul Verhaegh