Wat mensen geloven

Vrijspreker: U heeft wat zitten graven om te kijken hoe U meer macht over onderdanen kan krijgen. 

Opperdienaar: Ja en dit keer kwam ik bij Spinoza uit. Hoewel het iemand was die dacht dat het desastreus was als alle staatsmacht bij 1 persoon terecht zou komen, valt er toch wat van hem te leren.

Baruch Spinoza (1631-1677) was een filosoof die een natuurfilosofie ontwikkelde gebaseerd op rede, waarvoor hij geen religie nodig had. Hij ontkende wonderen uit de bijbel, dacht dat alles in de eindeloze keten van oorzaak en gevolg zat en geloofde dat determisme een waar principe van de natuur is. Zijn boeken waren lange tijd (200 jaar) verboden door veel heerschers in europa, omdat Spinoza’s denkbeelden zouden leiden tot atheïsme en fatalisme (de natuur gaat toch zoals ze gaat).

De Utrechtse arts Lambert van Velthuysen had kritiek op het godsbeeld van Spinoza. Hij beschuldigde Spinoza van blinde overgave aan het noodlot. De god die Spinoza schetste had namelijk geen goddelijke wil. Daarmee was men overgeleverd aan het noodlot.

Dit was een eng idee waar meer mensen zich niet veilig bij voelden. Ze voelden zich veiliger bij het idee dat er een god met een wil was waar ze naar konden bidden om die wil te veranderen, zo dat ze indirect een stukje almacht verkregen, zeg maar zoals kiezers bij democratie een stukje almacht verkrijgen.

Nederland was toen nog relatief vrij en menig vrijdenker kon boeken hier nog uitgeven. Veel religieuze vluchtingen vonden ook hun weg naar Nederland. Het was de gouden eeuw.

Op een bepaald moment in zijn leven begon Spinoza steeds meer joodse regeltjes aan zijn laars te lappen en werd daarom uit de joodse gemeenschap verstoten.

Spinoza dacht ook dat de manier waarop mensen bepaalde dingen geloofden als zijnde waar en andere dingen verworpen als zijnde onwaar, als volgt ging: Eerst geloofde je alles wat je hoorde en dan ging je dingen ‘ontgeloven‘ als je merkte dat ze strijdig waren met de feiten.

Dit is later nog door meerdere filosofen bedacht. Als voorbeeld neemt Daniel Kahneman auteur van het boek “Thinking fast and slow” de stelling “alle witte vissen houden van snoep”. Wat er gebeurt in je hoofd is dat je het eerst als waar accepteert tijdens het begrijpen van de zin. Dit noemt hij systeem 1. Daarna wordt het pas verworpen door systeem 2, als blijkt dat het tegenstrijdigheden bevat.

Daniel Kahneman gelooft dat die eerste fase een automatisme is. Systeem 2 is het rationele systeem, dat de controle uitvoert die bij sommige mensen wat grondiger is dan bij andere mensen. Systeem 2 heeft last van vermoeidheid. Vandaar dat heerschers vaak toespraken houden voor vermoeide onderdanen die hard gewerkt hebben omdat de belasting zo hoog is. Hitler hield zijn speeches vaak in de avonden. Hierdoor werden zijn opmerkingen wel geloofd door systeem 1, maar was het rationele systeem niet meer instaat het te controleren en verwerpen.

Vrijspreker: Propaganda kan dus het best om 8 uur ’s avonds, maaltijd op, maar nog voor de koffie, dan geloven ze alles, of zijn ze niet in staat te ontgeloven. Verder nog interessante dingen?

Opperdienaar: Dit boek maakt er ook melding van dat het herinneren van mensen aan hun sterfelijkheid, hun gevoeligheid voor een autoritaire leider verhoogt. Ja onderdanen, jullie gaan allemaal dood en ik ben jullie leider.

Vrijspreker: OK, dus om 8 uur ’s avonds veel verhalen over dood en verderf.

Primen wordt ook uitgebreid besproken, dat is eigenlijk een apart interview waard. Maar het blijkt dat als je onderdanen aan voedsel herinnert en ze dan een engels woord van 4 letters vraagt beginnend met een s en eindigend op een p, dat ze eerder met ‘soup’ komen en als je ze vooraf aan schoonmaken herinnert, ze eerder met ‘soap’ komen. Wat onderdanen herinneren kan voor een groot deel gecontroleerd worden door de voorgeschiedenis van de herinnering te manipuleren.

Verder heeft de auteur een verklaring voor waarom de bouw van het Schotse parlement origineel geschat op 45 miljoen pond, uiteindelijk 420 miljoen pond kostte. Ik denk dat die verklaring een belangrijk aspect over het hoofd ziet.