“Hoe hoger de belastingen, hoe gelukkiger de mensen.”

In het blad Effect van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) van deze maand staat een interview met Maarten van Rossum. Van Rossum, emeritus hoogleraar Moderne Geschiedenis, zegt onder meer: “Sterker, uit de statistieken blijkt juist: hoe hoger de belastingen, hoe gelukkiger de mensen, want dan is de verzorgingsstaat het omvangrijkst.”

Op deze redenering is wel wat af te dingen. Het klopt weliswaar wel dat mensen gelukkig worden als belangrijke risico’s van het leven, zoals kosten van gebreken, ziekte, oudedagsarmoede, arbeidsongeschiktheid etc. zijn afgedekt. Dat komt omdat hierdoor het levenscomfort toeneemt. Mensen die in hun comfort zone zitten zijn nu eenmaal gelukkiger dan degenen die daar niet in zitten.
Van Rossum laat echter een aantal zaken weg die zijn conclusie op zijn minst aanvechtbaar maken. Om te beginnen zijn landen met hoge belastingen meestal ook landen die technisch hoog ontwikkeld zijn met als gevolg een hoge levenskwaliteit.

Onderschat voorts niet het effect van een hoge arbeidsproductiviteit die de ruimte schiep voor meer vrije tijd en – dus – een balans tussen werk en privéleven. Een goede balans tussen werktijd en privéleven maakt mensen gelukkiger. Zulke landen hebben meestal ook een functionerende rechtstaat, zodat de burger zijn recht niet alleen heeft, maar het ook kan krijgen. Al deze factoren dragen op zichzelf bij aan een groter levensgeluk. Net als maatschappelijke en internationale stabiliteit die zorgen voor een leven in vrede en veiligheid.

Of deze factoren een gevolg zijn van een hoge belastingdruk is de vraag. Er zijn aanwijzingen dat een hoge belastingdruk in de eerste plaats samenhangt met het instituut van het algemeen kiesrecht. Immers, als iedereen mag stemmen, is het een kwestie van tijd voordat politici ontdekken dat je democratische meerderheden kunt organiseren door kiezers zaken te beloven op kosten van de overheid. De overheid moet vervolgens op zoek naar middelen om die beloften te bekostigen. Dat leidt tot een stijging van de belastingdruk. Omdat ‘gratis’ nu eenmaal naar meer smaakt – ook als het gaat om zogenaamde collectieve goederen – is dit proces bijna niet meer te stoppen als het eenmaal is begonnen. Het is in dat verband niet toevallig dat veel van belastingen verstopt zitten in prijzen van goederen (denk aan de BTW, energieheffing en accijnzen) en daardoor niet goed zichtbaar zijn voor de consumerende burger. Als de burger zou zien wat hij allemaal betaalt, zou hij weleens anders kunnen gaan denken over de oprukkende collectieve arrangementen. Het staat dus helemaal niet vast dat mensen gelukkig zijn dankzij hoge belastingen. Je kunt net zo goed beweren dat in zulke landen – waaronder Nederland – een hoge belastingdruk optreedt naast een levenskwaliteit die op zichzelf het menselijk geluk bevordert.

Een ander belangrijk punt dat ontbreekt in de visie van Van Rossum is het effect van de wet van de afnemende meeropbrengst. Concreet betekent dit dat als iemand op jaarbasis vijfhonderd Euro meer inkomen krijgt, dit voor iemand met een inkomen van een ton minder betekent dan iemand met een inkomen van bijvoorbeeld achttienduizend euro per jaar. Dat komt doordat iemand met een hoog inkomen een verschil van plus of min vijfhonderd Euro niet of nauwelijks merkt, terwijl iemand met weinig inkomen het verschil wel merkt. Met deze wetenschap in het achterhoofd is het niet verbazend dat pleidooien voor hoge – of hogere – belastingen maar al te vaak afkomstig blijken te zijn van mensen die een dusdanig inkomen hebben dat ze echt geen last meer hebben van de belastingdruk in Nederland.
Zeg maar van de hoogleraren en goed betaalde publieke persoonlijkheden of opinieleiders. Mensen zoals Van Rossum, Jeroen Pauw en Paul Witteman. Menige coryfee van de publieke omroep heeft zijn werk bovendien in een BV ondergebracht, zodat het inkomen – afgezien van het verplichte salaris – in de vorm van dividend genoten kan worden. Op inkomsten in de vorm van dividend uit je eigen BV drukt per saldo 40% belasting.
Reken maar even mee: de belasting op de winst in een BV (vennootschapsbelasting) is 20%. Van de winst na belasting wordt bij uitkering als dividend nog eens 25% ingehouden (box 2 van de inkomstenbelasting). Totale druk is dan 40%. Het toptarief betalen deze mensen dus niet, tenzij ze een hoog salaris uit hun BV halen. Zo’n BV heet in kringen van fiscalisten overigens een “rugzak-BV”.

De kosten van de verzorgingsstaat worden vooral opgebracht door de mensen met midden- en lage inkomens. De middeninkomens omdat daar de grootste massa van de welvaart zit. Zij betalen vooral via de inkomstenbelasting, de belastingen op auto’s en autobrandstoffen en de BTW op luxe goederen. De lage inkomen leiden niet zozeer onder een hoge inkomstenbelasting – dankzij de vele heffingskortingen – maar betalen natuurlijk wel BTW en energieheffing op gas en stroom, accijns en BTW op autobrandstoffen. Wie graag rookt en drinkt betaald bovendien nog meer via accijnzen op tabak en drank, maar dat is niet per se inkomensafhankelijk. Overigens eten en drinken mensen met “leuke” en goedbetaalde banen vaker dan de Jan Splinters van deze wereld op kosten van anderen, maar dat even terzijde.
Dat de bulk van de belastingen wordt opgebracht door de middeninkomen is eenvoudig te verklaren: van hoge inkomens zijn er niet genoeg om de hoeveelheid geld te genereren die de overheid nodig heeft om alle beloften van politici na te komen en bij lage inkomens zit niet genoeg geld. Blijft over: de middengroepen. Middeninkomens merken het effect van hogere belastingen minder dan lage inkomens, maar veel sterker dan mensen met een topinkomen.

Kortom, Maarten van Rossum kan makkelijk voor een hoge belastingdruk pleiten. Mensen zoals hij zijn het inkomensniveau waarbij extra belastingen nog echt bijten al lang voorbij.

Ingezonden door Paul Verhaegh