Treasure Islands

door Nicholas Shaxson

Boekbespreking

Mede dankzij de heersende economische crisis staat het thema belastingparadijzen volop in de belangstelling. Onlangs nog bleek dat internationale bedrijven als Google en Starbucks in het Verenigd Koninkrijk nauwelijks belasting betalen, terwijl ze toch behoorlijke winsten realiseren. Voor wie wil weten hoe dat nu zit, is het boek Treasure Islands (let op de meervoud-s) van de Brit Nicholas Shaxson verplichte literatuur. Shaxson geeft een inkijkje in het voor buitenstaanders doorgaans weinig toegankelijke wereldje van offshore banking en tax havens. Daarbij steekt hij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken. Volgens Shaxson is het hoog tijd om een einde te maken aan zowel offshore banking als aan tax havens. Verwonderlijk is zijn stellingname niet, aangezien hij verbonden is aan het Tax Justice Network, een organisatie die er onder meer naar streeft een einde te maken aan belastingontwijking door multinationals.

Shaxson stelt dat bijvoorbeeld machthebbers in menig Afrikaans land er dankzij offhore banking en tax havens in slagen de rijkdommen van hun land te plunderen en de opbrengst daarvan in het buitenland te stallen, buiten bereik van hun onderdanen c.q. medeburgers. Volgens Shaxson is het bedrag aan weggesluisde gelden groter dan dat van de leningen die Westerse landen of banken aan zulke landen verstrekken. Een klassiek geval van winsten privatiseren en schulden afwentelen op de samenleving, aldus Shaxson.

Bij zijn betoog valt de kanttekening te maken dat er hier sprake is van een kip-ei situatie: komt het plunderen en de corruptie door het bestaan van offshore banking en tax havens, of is de vraag naar offshore banking door machthebbers het gevolg van corruptie en gewetenloosheid die tot plundergedrag leiden? Shaxson wijt de blijvende armoede in grondstofrijke Derde Wereldlanden (lees: Afrika) zonder meer aan het bestaan van offshore banking en tax havens. Het is een visie die je wel vaker tegenkomt onder ‘progressieven’: de machthebbers zelf zijn kennelijk meer slachtoffer dan dader en dat komt doordat de perfide Westerse wereld nog steeds koloniën heeft in Afrika, zij het niet officieel maar via de wereld van offshore banking en tax havens. Dat neemt niet weg dat Shaxson’s boek bijdraagt tot een beter inzicht in de internationale politieke verhoudingen in het post-koloniale tijdperk.

Shaxson herleidt het ontstaan van offshore banking en tax havens tot het ontstaan en de groei van het grensoverschrijdend ondernemerschap (multinationals). In hun streven om dubbele belastingheffing over hun winsten te voorkomen gingen multinationale ondernemingen op zoek naar uitwegen. Al snel ontdekten zij dat belastingontwijking dankzij het bestaan van jurisdicties met lage belastingen – of zelfs nihiltarieven – meer mogelijkheden bood dan alleen maar het vermijden van dubbele belasting. Middels handig gebruik van instrumenten als transfer pricing en routing van royalty- en dividendstromen kon een groot deel van de wereldwijd behaalde winsten buiten de geldende nominale belastingtarieven in het land van de hoofdvestiging blijven. Ook vermogende particulieren, rijk geworden zakenmensen en oud geld (lees: koningshuizen en aristocratische families in Europa) leerden al snel hun voordeel te doen met offshoring.

In de categorie vermogende particulieren noemt Shaxson in zijn boek zanger Bono van de Ierse band U2. Bono is behalve als popartiest ook bekend als promotor van armoedebestrijding in de Derde Wereld. Pikant in dat verband is dat juist Bono een voorbeeld is van een artiest die via een uitgekiende routing van zijn inkomsten uit muziekroyalties bijna geen belasting betaalt over zijn wereldwijd behaalde inkomen.

Een ander voorbeeld in deze categorie – overigens niet genoemd in Shaxson’s boek – zijn de bandleden van de Rolling Stones. Van de Stones is bekend dat zij hun concerttournees in nauw overleg met hun fiscale adviseurs plannen. De planning moet voorkomen dat de bandleden te vaak – of te lang aan een stuk – verblijven in landen met hoge belastingen op dividenden en royalties. Een te lang verblijf kan immers leiden tot fiscaal inwonerschap in zo’n land en daarmee tot belastingplicht over al hun inkomsten (in fiscaal jargon: het wereldinkomen). Door fiscaal woonachtig te zijn in landen met geen of lage belastingen op royalties en dividenden betalen de bandleden van de Stones net als Bono weinig of geen belasting over hun wereldwijde inkomen. Je moet de Stones overigens nageven dat zij daarover niet hypocriet doen. De band staat erom bekend dat zij politiek nooit stelling neemt, in tegenstelling tot Bono met zijn gepreek over bestrijding van armoede in de Derde Wereld op kosten van de inwoners van welvarende (lees: Westerse) landen.

Shaxson suggereert in zijn boek dat de belastingen voor de werkende middenklasse in Westerse landen omlaag zouden kunnen als belastingontwijking door multinationals – en rijke mensen als zanger Bono van U2 – niet meer zou kunnen. Ook bij die stelling is een kanttekening te plaatsen. De oorzaak van de hoge belastingdruk in veel Westerse landen ligt toch vooral in het feit dat politici geen maat kunnen houden als het om de financiën gaat.
Als de belastingopbrengsten van vandaag op morgen zouden verdubbelen, dan geven de politici overmorgen gewoon drie keer zoveel geld uit, bij wijze van spreken dan. Met als gevolg dat ze nog meer tekort komen. De redenering van Shaxson is daarom een drogredenering: als offshore banking en tax havens van vandaag op morgen zouden verdwijnen, gaat de belastingdruk van Bono, de leden van de Rolling Stones en multinationals overmorgen omhoog naar het niveau van werkende mensen in Westerse landen. De extra inkomsten geven de politici onmiddellijk uit aan wat in die kringen heet ‘nieuw beleid’ dan wel ‘beleidsintensiveringen’. In gewoon Nederlands: nog meer en nog grotere publieke sector kastelen.

Voor de werkende mensen die de belastingdruk toch al nooit konden ontwijken verandert er alsdan niets. Die blijven betalen wat ze nu ook al betalen. Dat het zo werkt heeft alles te maken met het onderliggend principe van de moderne massademocratie, waarin een stem van een kiezer die nog niet één dag in zijn leven productief is geweest, net zo zwaar telt als de stem van een kiezer die met werken iets heeft opgebouwd, maar dat behoeft voor de meeste lezers van deze site geen toelichting.

Vermogen laat zich eenmaal niet graag vangen. Grote vermogens al helemaal niet. Shaxson toont dit in zijn boek zelf al aan door het voorbeeld van de VS. De politiek van de New Deal veranderde de VS van een laissez faire-land in een land met hoge belastingen. Multinationals en vermogende particulieren wilden deze belastingen natuurlijk niet echt betalen en vonden, geholpen door de banken van Wall Street en de City of London, een uitweg in de wereld van offshoring en tax havens.
Shaxson constateert in zijn boek dat voorstanders van Roosevelt’s New Deal de slag met de wereld van het geld (banken en Wall Street) hierdoor in feite hebben verloren. Dit is een van de oorzaken van de sterke groei van de financiële offshore sector na de Tweede Wereldoorlog. Door de deregulering van de financiële sector die tijdens de Reagan en Tatcher-jaren is ingezet gingen de remmen vervolgens helemaal los. Het gevolg is – aldus Shaxson – dat ook de huidige financiële crisis voor een groot deel op het conto van de wereld van offshore banking en tax havens komt.

Shaxson belicht in zijn boek specifiek het onstaan en de positie van de City of Londen. De privileges die dit deel van London tot op de dag van vandaag heeft, maken de City of London bijkans tot een staat in de staat. Geen enkele Britse regering is het nog gelukt daar een einde aan te maken, ook de Labourregering onder leiding van Tony Blair niet, ook al was die bij haar aantreden vastbesloten om dat te doen. Voor Anglofielen is dat goed nieuws: het British Empire bestaat nog steeds, zij het in onzichtbare vorm.

Shaxson’s boek is een aanrader voor iedereen die wil begrijpen hoe de wereld van het geld ingrijpt op de wereld van politiek. Anders dan de wereld van de politiek is de wereld van het geld vaak onzichtbaar, want geld zoekt nu eenmaal privacy. Wie alleen maar de nieuwsmedia volgt heeft daarom nooit een compleet beeld van de werkelijkheid. Last but not least is het boek vakliteratuur voor iedere fiscalist die zich (verder) wil verdiepen in de praktijk van het internationale belastingrecht. Dat laatste geldt overigens ook voor de publicaties van het Tax Justice Network (TJN), waarvoor Shaxson schrijft.
De publicaties van het TJN zijn via de TJN-website nog gratis te downloaden ook, dus wat wilt u nog meer?

Treasure Islands: Uncovering the Damage of Offshore Banking and Tax Havens, is in Nederland onder meer verkrijgbaar via bol.com.

Paul Verhaegh