De aanschaf van de Starfighter 2

Om de JSF problematiek te kunnen kaderen dient gekeken te worden naar voorgaande aanschaftrajecten. De Starfighter is wat dat betreft een traject waar nog van te leren valt. Helaas zien we onze generaals en politici in dezelfde valkuilen trappen als het verleden.

De Starfighter moest meerdere toestellen vervangen, de NL luchtmacht beschikte in de jaren 50 over Hawker Hunter toestellen voor het geval de oorlog overdag gevoerd werd, de F86 Sabre voor als het slecht weer werd of nacht, een verkenningsjager (Thunderflash) en een tactische jachtbommenwerper (Thunderstreak). Zou 1 toestel al deze taken aankunnen? Net als de JSF thans diverse toestellen bij de Amerikaanse luchtmacht moet vervangen door 1 type speelde toen deze vraag.

Men vroeg zich ook af of het tijdperk van het jachtvliegtuig niet teneinde was. De rakettechnologie zou vliegtuigen wel eens heel kwetsbaar of overbodig kunnen maken. Net zoals er thans een discussie is over de bemande luchtmacht. Kunnen drones niet veel beter de taken overnemen? Ook hier herhaalt de geschiedenis zich.

De belangrijkste concurrent voor de Starfighter was de Mirage III. Militair gezien schoot deze met name op offensief gebied te kort. Een ander vliegtuig, de N 156F schoot op meerdere terreinen te kort en werd niet als serieus alternatief gezien. De keuze voor de F104 Starfighter was eigenlijk hiermee bekeken. Net als bij de JSF alternatieven zijn afgevallen. Het ontbreken van een geloofwaardige alternatieve optie betekent dat onderhandelen al snel niet veel meer kan inhouden dan het rituele tegensputteren dat we thans bij de JSF ook zien gebeuren. Er dient altijd een geloofwaardig alternatief te zijn om zinvol te kunnen onderhandelen. Een les die letterlijk vele miljarden waard is maar steeds maar niet geleerd wordt.

Nederland hoopte ruim 200 Starfighters te kunnen aanschaffen. Helaas was de schatkist tamelijk leeg en waren de vliegtuigen kostbaar. De hoop was daar dat de VS NL een honderdtal toestellen cadeau zou doen. Dit is uiteindelijk niet gebeurd. De ambitie werd bijgesteld naar een aanschaf van 95 toestellen. Klinkt bekend voor degenen die de JSF discussie hebben gevolgd, hier worden de aantallen te bestellen toestellen ook kleiner en kleiner. De VS hebben ons echter wel uiteindelijk 25 toestellen cadeau gedaan. Waardoor het aantal Starfighters 120 bedroeg. Saillant detail is wel dat de cadeau gedane toestellen in Italië geassembleerd waren. Of het Fyra kwaliteit betrof heb ik niet kunnen achterhalen.

In Nederland zijn uiteindelijk veel Starfighters geassembleerd. Bij de JSF is deze discussie ook gaande, niet langer dat hele toestellen worden geassembleerd, maar bijvoorbeeld wel op het vlak van individuele onderdelen of wapensystemen. Bij de F104 vielen de compensatie orders iets tegen. In totaal kostte het Starfighter project 633 miljoen gulden. Omgerekend naar huidige euro’s rekening houdende voor inflatie zou dit ongeveer 2 miljard euro betreffen. Bij de Starfighter waren compensatie orders en assemblage zeer belangrijk voor de uiteindelijke uitkomst.

De functionaliteit van de Starfighter was voor dogfights suboptimaal. De keuze voor hoge snelheden (Mach 2) en de daarbij behorende vleugelconfiguratie zorgde voor een nogal ruime draaicirkel. Net als de JSF een ontwikkelfoutje heeft door het beperkte zicht naar achteren voor de piloot, wat niet bevorderlijk is voor de levensverwachting van de vliegeniers. De Starfighter was lastig te vliegen en veel piloten hebben de schietstoel gebruikt. Het kostte 21 piloten het leven voordat men besefte dat de revolutionaire uitvoering van de schietstoel een ontwerpfout was. De schietstoel van de Starfighter was uniek, deze schoot de piloot immers door de bodem van het toestel heen. Hiermee wist men botsingen van de stoel met de staart van het toestel te voorkomen. Het feit dat de piloten levend het toestel verlieten werd gecompenseerd door hoge mortaliteit bij de vaak zeer harde landing omdat de parachute niet voldoende tijd had zich te ontvouwen. Uiteindelijk heeft men de schietstoel op de conventionele wijze gemonteerd.

In het volgende artikel schets ik de invloed van de diverse nationale partners en de veranderingen die tijdens de ontwikkeling zijn doorgevoerd.