De prijs van de ‘sociale’ staat….

Naar aanleiding van het eerder verschenen verhaal over de AOW van € 5 per maand op deze site, is het misschien interessant om eens een cijfermatig beeld te schetsen van de ‘sociale’ staat van Nederland.

Nederland kent een aantal volksverzekeringen, waarvan de AOW en de AWBZ veruit de belangrijkste zijn.

De AOW (Algemene Ouderdomswet) is een volksverzekering tegen oudedagsarmoede. De AOW houdt ouden van dagen uit de bijstand en bespaart hen de vernedering van het hand ophouden, hetzij bij de gemeenschap (Sociale Dienst), hetzij bij de kinderen of familie. Voor de AOW wordt premie geheven, die deel uitmaakt van de eerste twee belastingschijven van de inkomstenbelasting. In 2013 ligt de grens van deze twee schijven op € 33.363. Over dat bedrag wordt 17,9% premie AOW geheven.

Voor mensen die zijn opgenomen in een AWBZ-instelling (de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, dekt kosten van verblijf in verzorgingstehuis, verpleegtehuis) geldt dat zij een compleet arrangement krijgen. Dat je daar voor moet betalen is op zichzelf niet vreemd. Waarom zou zorg gratis moeten zijn? Wat natuurlijk wel wringt is het feit dat de bijdrage inkomensafhankelijk is. Wie geen inkomen heeft krijgt dezelfde zorg, zonder dat er een bijdrage wordt gevraagd. Voor de AWBZ wordt eveneens premie geheven in de eerste twee belastingschijven. De premie bedraagt 12,65%.

Wie dus minimaal € 33.363 inkomen heeft betaalt in 2013 dus € 5.972 AOW-premie en € 4.220 premie AWBZ. In totaal is dat € 10.192 (!) Verder wordt er nog 0,6% premie voor de Algemene Nabestaandenwet geheven over dat bedrag. Oh ja, en ook nog 5,85% inkomstenbelasting. In 2012 was nog 1,95%, maar dat even terzijde. Wie dus een redelijk inkomen heeft (d.w.z. meer dan € 33.363) betaalt dus ieder jaar ruim € 10.000 voor de risico’s van de oude dag en chronische gebreken of ziekte.

Daarnaast zijn er nog de kosten voor de ziektekostenverzekering sec, want de AWBZ gaat eigenlijk alleen over langdurige zorg. De verzekering tegen ziektekosten sec (‘zorgverzekering’) is in Nederland verplicht en wordt gedekt door een inkomensafhankelijke heffing, een nominale premie en een eigen risico. De inkomensafhankelijke premie bedraagt in 2013 7,75% voor werknemers jonger dan 65 jaar. De premie voor werknemers wordt door de werkgever (of uitkeringsinstantie) betaald en zit voor dat deel begrepen in het fiscaal inkomen (op de jaaropgaaf: fiscaal loon) voor box 1 van de inkomstenbelasting. In een inkomen van € 33.363 zit dus € 2.400 premie voor de ziektekostenverzekering begrepen. Daarnaast betaalt iedereen ook nog een nominale (d.w.z. niet van het inkomen afhankelijke) premie voor de ziektekosten, dat is circa € 110 per maand, per volwassene. Het verplicht eigen risico is momenteel € 350. Als we dat optellen dan komen we voor een alleenverdiener met een inkomen van € 33.363 op een ziektekostenverzekeringslast van € 4.070, inclusief het eigen risico.

Nemen we de kosten voor de dekking van de drie genoemde risico’s (oudedagsarmoede, ziekte en langdurige ziekte en/of chronische gebreken) samen, dan is het kostenplaatje dus € 14.262 per jaar. Als iemand een partner heeft wordt het plaatje anders, natuurlijk. In dat geval maakt het uit of zij allebei werken of dat er maar een van beiden werkt en wat het gezamenlijke inkomen is. Verdienen beide partners ieder minimaal € 33.363, dan blijft de uitkomst per persoon hetzelfde. Verdient een van beide partners € 33.363 of beide partners samen dat inkomen. Dan komt er alleen de nomimale premie (€ 1.320) en het eigen risico (€ 350) van de ander bij, zodat de kosten voor beiden uitkomen op € 15.932 per jaar.

De inkomensafhankelijke premie voor de zorgverzekering wordt overigens geheven over een inkomen van € 50.853 (exclusief de premie zelf) zodat de premie op kan lopen tot € 3.941. Dat was in 2011 nog maximaal € 2.590. Hieraan zien we al hoezeer de kosten van ‘de zorg’ de pan uitrijzen. Wie dus een inkomen in box 1 heeft van meer dan € 54.794, al dan niet samen met een partner, betaalt dus € 15.803 per jaar en met een partner zelfs € 17.473.

Hierbij moet worden bedacht dat de kosten van de AOW maar voor een deel uit de premies AOW worden betaald. Een steeds groter deel komt uit de algemene middelen (lees: de inkomstenbelasting sec). In 2012 bijvoorbeeld, bedroegen de uitgaven voor de AOW 31,614 miljard euro. Daarvan werd 21,897 miljard euro gedekt uit premies AOW. Dat is een percentage van 69,3%. De bijdrage uit belastingmiddelen was 9,717 miljard euro. Als je zou willen dekken met premie zou de premie AOW in de eerste schijf geen 17,9% maar 25,83% moeten zijn. Dan zou er tot een inkomen van € 33.363 geen inkomstenbelasting meer worden geheven, maar alleen premies volksverzekeringen, tegen een tarief van 12,65% + 25,83% + 0,6% = 39,08%. Dat is meer dan het huidige tarief van 37,0% in de eerste twee schijven! Er zijn landen op de wereld waar dat ongeveer het toptarief is.

Op basis van deze cijfers kunnen we een aantal conclusies trekken:
1. Het zijn niet zozeer de belastingen die hoog zijn in Nederland, maar de kosten van de volksverzekeringen.
2. Wie zijn hele beroepsleven – laten we zeggen: 40 jaar – werkt tegen een behoorlijk inkomen (lees: € 33.363 per jaar) levert een bijdrage van € 570.480 aan de sociale risico’s van ouderdom, ziekte en langdurige ziekte of gebrek.

Je zou denken dat je daarna wel eens een keer klaar bent. Maar wie dat denkt vergist zich. Want eenmaal opgenomen in een AWBZ-instelling komt – na zes maanden – de eigen bijdrage om de hoek kijken. Die is dus gebaseerd op het verzamelinkomen van de inkomstenbelasting. Het verzamelinkomen omvat het inkomen in box 1 (pensioen, salaris, uitkering, lijfrente etc.) maar ook het inkomen in box 3. Het inkomen in box 3 is – zoals bekend – een fictief rendement van 4% op het vermogen in box 3. Het vermogen in box 3 bestaat uit bezittingen, voor zover deze niet zijn vrijgesteld, minus de schulden. Met ingang van 1 januari 2013 wordt dit fictief rendement voor de berekening van de bijdrage verhoogd met 8% tot 12%. Wie dus een vermogen in box 3 heeft van € 50.000 (helemaal niet ongebruikelijk voor mensen die hun hele leven hebben gewerkt) moet dus een inkomen uit vermogen van € 6.000 in aanmerking nemen, ongeacht of dat ook echt is genoten en ontvangen. Deze regeling is daarmee een verkapte vermogensintering en zo wordt het ook ervaren door degenen die ermee worden geconfronteerd.

De maximale bijdrage is in 2013 overigens € 2.189,20 per maand. Ook voor wie het kan betalen is dat best veel, want een maximale bijdrage betekent immers dat iemand een goed inkomen heeft (of veel vermogen heeft opgebouwd) en dat betekent doorgaans dat iemand ook altijd veel heeft belasting en premies volksverzekeringen heeft betaald. Als we in aanmerking nemen dat er bij de groep die veel bij moet dragen veelal sprake zal zijn aan verblijf in een AWBZ-instelling in de latere fase van hun leven, is het duidelijk dat de ‘sociale’ staat het streven naar particuliere welvaart (of dat nu inkomen of vermogen is) afstraft. Voor diegenen die weinig of niets hebben en/of in hun leven nooit veel hebben verdiend (de spreekwoordelijke Jan Splinters) is het in Nederland relatief goed geregeld. Zij krijgen een arrangement dat afgezet tegen hun bijdrage, royaal is.

Ik wil daarmee niet zeggen dat een eigen bijdrage verkeerd is. Een middelentoets is best verdedigbaar. De middelentoets is echter de zoveelste keer dat de zelfredzame burger aan de beurt is om te betalen. Na inkomstenbelasting in box 1, belastingen op consumptie (BTW, accijnzen en andere kostprijsverhogende belastingen), belastingen op overgespaard inkomen in box 3 is er de eigen bijdragen zodra men zelf een beroep op de solidariteit van anderen moet doen. Na overlijden is er dan natuurlijk nog de erfbelasting. Wie het goed doet, is iedere keer opnieuw aan de beurt om te betalen.

Je vraagt je af wat ambitieuze mensen nog in Nederland te zoeken hebben, wil ik maar zeggen.

Paul Verhaegh