Het net sluit zich

De Europese Commissie heeft – ter voorbereiding van Europese Raad van 23 mei 2013 – een plan van aanpak van belastingfraude en belastingontduiking gepresenteerd.

Een van de voorstellen luidt als volgt:
‘De automatische uitwisseling van informatie in de EU zou moeten worden uitgebreid naar alle relevante soorten inkomsten. De Commissie zal een voorstel indienen voor wetgeving tot wijziging van de EU-richtlijn administratieve samenwerking om het toepassingsgebied van de automatische informatie-uitwisseling op EU-niveau uit te breiden. Het is de bedoeling dat vanaf 2015 automatisch informatie wordt uitgewisseld over dividenden, vermogenswinsten en andere inkomsten. Vanaf dan wordt automatische uitwisseling ook de EU-norm voor inkomsten uit arbeid, directiehonoraria, pensioenen, levensverzekeringen en inkomsten uit onroerend goed. Het voorstel pakt ook de mogelijkheid aan die de belastingdiensten hebben om geen informatie te melden die “niet beschikbaar” is. Tegelijkertijd zal op technisch niveau dringend werk worden gemaakt van de uitbreiding van de huidige standaard-IT-formats en beveiligde communicatiekanalen naar alle relevante soorten inkomsten.’

Het doet denken aan een ontwikkeling die in Nederland al veel langer aan de gang is: de invoering van basisregistraties. Er zijn er inmiddels dertien van. Een aantal van die basisregistraties bestaat al lang: het Kadaster stamt uit de Franse tijd, net als de burgerlijke stand, de voorloper van het bevolkingsregister (officieel: Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens). Er is zelfs een basisregistratie niet-ingezetenen. Daarin zitten dus alle Nederlanders die in den vreemde wonen en die bekend zijn bij de Nederlandse overheid, bijvoorbeeld omdat ze houder van een Nederlands paspoort zijn. Het Handelsregister is een andere gouwe ouwe onder de registraties. Relatief nieuw zijn bijvoorbeeld de Basisregistratie lonen, arbeids- en uitkeringsverhoudingen, de Basisregistratie Inkomen en de Basisregistratie Waarde Onroerende Zaken.

De overheid regelt natuurlijk de toegang tot deze registraties. Zo mag een deurwaarder bijvoorbeeld in de basisregistratie inkomen kijken om te zien of een schuldenaar inkomen heeft waarop hij beslag kan leggen. Pikant is daarbij dat hij dat pas mag als er een vonnis is waarbij de schuldenaar is veroordeeld tot betaling. Voor de schuldeiser is dat niet handig. Die wil juist van tevoren weten of er iets te halen is bij iemand, want als dat niet zo is kan hij de vordering beter afschrijven dan eerst nog een vonnis gaan halen. Dit voorbeeld geeft al aan dat dergelijke registraties voor de doorsnee burger niet per se een hulp zijn.

Of ze dat voor de overheid wel zijn, is ook maar de vraag. We hebben allemaal nog verse herinneringen aan de kwestie rond de Bulgaarse toeslagbendes, die er juist dankzij het bestaan van de bevolkingsadministratie in slaagden de schatkist als geldinfuus te gebruiken. Dan praten we echter over personen die van buitenaf het systeem aftappen en voor het overige buiten het systeem opereren. Wie in het systeem zit en eraan wil ontsnappen heeft het veel moeilijker. Omdat alles geregistreerd is (inkomen en daarmee ook iemands werkgever of uitkeringsinstantie, eigendom van onroerende zaken, bedrijf of zelfstandig beroep, adres) is het voor de overheid of andere instanties makkelijk om iemand daar beet te pakken waar het gevoelig is.

De uitwisseling die de Europese Commissie nu voorstelt betreft zo’n beetje alle gegevens die èn financieel zijn èn herleidbaar tot een bepaald persoon. De Nederlandse Belastingdienst is hierop al voorbereid: sinds de aangifte inkomstenbelasting 2009 vraagt de Belastingdienst expliciet om het volledige bankrekeningnummer als er sprake is van tegoeden die moeten worden aangegeven in box 3.

Andere, alledaagse vormen van transparantie kennen we ook al: door het promoten van elektronisch betalingsverkeer worden alle betalingen traceerbaar. Het argument dat het niet anders kan gaat niet op, want waarom is dan de chipknip afgeschaft? Dat was een vorm van anoniem digitaal betalen.

Bij de mobiliteit zien we hetzelfde. De OV chipkaart maakt iemands reisgedrag inzichtelijk. Ook daar was de chipknip ideaal voor bescherming van de privacy.

Mobiele telefoons zijn peilzenders. Niet alleen de SIM-kaart maar ook de telefoon zelf heeft een uniek nummer (IMEI). Het gevolg is dat zodra de telefoon een zendmast vindt, die zendmast weet waar dat toestel is. Aangezien de meeste mensen hun mobieltje bij zich hebben als ze onderweg zijn, is iedereen die op de weg zit traceerbaar. Om over de camera’s in steden en boven de snelweg maar te zwijgen. In de beruchte moordzaak van de Zwolse weduwe Wittenberg speelde dergelijke informatie een cruciale rol. De fiscalist van de weduwe werd mede veroordeeld op basis van tracking informatie van een GSM-zendmast die aangaf waar zijn mobiel (en hijzelf dus) zich op een bepaald moment moest hebben bevonden.

Kortom, de burger (lees: u) wordt volledig transparant en traceerbaar gemaakt. Het argument dat wie niets te verbergen heeft er geen bezwaar tegen kan hebben, overtuigt niet. Als ik immers niets te verbergen heb, waar is dan al die controle voor nodig? Zo wordt de vraag nooit gesteld.

Formeel gelden er natuurlijk allerlei waarborgen. Niet iedereen mag overal in kijken, en dat is op zichzelf goed. Maar die informatie is er wel, zodat de overheid alles kan weten over iemand. Gezien de crisis waarin de Westerse landen zich bevinden, is dat geen geruststellende gedachte. Niet alleen katten in het nauw, maar ook overheden die klem zitten (of gewoon krap bij kas) maken rare sprongen.

Wie zichzelf wil beschermen tegen de traceer- en administratieijver van de Nederlandse overheid, doet er goed aan te internationaliseren. Door in verschillende landen actief te zijn wordt het risico van een knock out klap van overheidswege kleiner. Wie burger en ingezetene van een EU-lidstaat is kiest er het beste voor om als tweede land een niet-EU land te kiezen. Als die stap eenmaal is gezet kun je zelf bepalen in hoeverre je bezittingen binnen het bereik van de EU of je land van herkomst wilt laten. Hoe minder exposure, hoe minder risico immers. Op die manier wordt aanwezigheid in de EU een opportunity, in plaats van een liability. En in tegenstelling tot de Bulgaarse toeslagenbendes gaat het daarbij niet om profiteursgedrag of regelrechte fraude maar om risicospreiding. Een dergelijke handelwijze is daarmee legitiem, ongeacht wat de goegemeente er verder van vindt.

Kortom, durf eens letterlijk buiten de (EU-)box te denken. De goede ideeën komen dan vanzelf wel.

Paul Verhaegh