Laat het onderwijs vrij

De SP komt met een leuk artikel. De SP wil dat de medezeggenschap in het onderwijs wordt versterkt. Concreter: de medezeggenschapsraad van een onderwijsinstelling moet de begroting goedkeuren. Arrogante managers die kostbare prestigeprojecten starten en het onderwijs verwaarlozen kunnen zo tot de orde worden geroepen. Schande dat dit managerstuig zomaar z’n gang kan gaan!

Er is hier wel een opmerkelijk verschil met andere bedrijven. De kruidenier op de hoek, Philips, Blackberry, Google en Opel hebben een dergelijke medezeggenschapsraad niet. De aandeelhouders hebben wel inspraak, maar dat komt omdat zij als aandeelhoude medeeigenaar zijn en het is logisch dat ze dan ook iets over het bedrijf te vertellen hebben. De leerlingen van een school zijn geen eigenaar, maar eenvoudig klanten. Desondanks is een school blijkbaar iets heel bijzonders, en dienen ze op een andere manier inspraak te krijgen dan door te bepalen welke school ze kiezen. Een voorrecht dat kopers van smartphones niet hebben, ze kunnen maar één ding doen: de beste smartphone kiezen binnen hun budget en alle andere fabrikanten bij de SP – links – laten liggen.

Hoe krachtig dit middel is blijkt wel dat het ooit oppermachtige Blackberry inmiddels op instorten staat, en ook Saab kon de gunst van de consument niet meer winnen. Blackberry kan wel proberen met prestigeprojecten als een gouden smartphone of mooie maar zinloze applicaties te komen, maar die kosten geld en dat kan maar op één manier worden binnengeharkt: van consumenten die hun waar kopen. Een uitstekende rem, want als hun producten te duur worden kopen consumenten wel een andere smartphone. Een bijzonder goede succesformule voor de vrije markt is het aanbieden van producten tegen een prijs die klanten er nog voor overhebben. Ieder ander zal in het voetspoor van Blackberry volgen. Als Blackberry alsnog de gunst van de consument kan winnen kunnen ze weer groeien, anders zullen ze waarschijnlijk verdwijnen. Stomweg omdat niet genoeg mensen hun spullen willen voor de prijs die voor Blackberry winstgevend is.

Het onderwijs in Nederland is een geheel andere kwestie. Een groot deel van de kosten van onderwijs komt rechtstreeks uit de staatsruif en een onderwijsinstelling hoeft daar weinig méér voor te doen dan leerlingen in te laten schrijven en ze zo snel mogelijk af te laten studeren. Ook prijsdifferentiatie is nauwelijks aanwezig, dus het ligt voor de hand dat leerlingen het goedkoopste diploma kopen, zeker aangezien de preciese instelling waar je je diploma haalt nauwelijks van invloed is op de waarde in Nederland. Je kan afstuderen aan de TU Delft, de TU Eindhoven of de Universiteit Twente in dezelfde opleiding, maar veel verschil maakt dat niet. De sommen geld die naar onderwijsinstellingen gaan zonder dat er daadwerkelijk op resultaat gewinkeld wordt trekt natuurlijk snel managers aan die erop gebrand zijn zoveel mogelijk geld in hun richting te zien schuiven. Ook prestigeprojecten als megalomane gebouwen komen dan binnen handbereik. De opleiding zal er niet duurder van worden, want die prijs ligt toch vast voor de consument. De kwaliteit van het onderwijs kan wel degelijk afnemen, maar veel leerlingen willen stomweg hun diploma en het maakt ze weinig uit waar.

De oplossing ligt niet in meer medezeggenschap, maar in de manier waarop andere bedrijven succesvol zijn en steeds betere spullen leveren tegen steeds lagere prijzen. De prijs van de opleiding moet weer gekoppeld zijn aan de waarde ervan, zodat consumenten geneigd zijn om de beste opleiding voor de laagste prijs te kopen. Onderwijsinstellingen die liever in gebouwen investeren dan in onderwijs krijgen het dan vanzelf zwaar. Er zal een concurrentiestrijd plaatsvinden om opleidingen steeds beter en goedkoper te maken om zo te dingen naar de gunst van de klant. Het is inderdaad mogelijk dat uitmuntende opleidingen erg kostbaar worden, maar dat wil niet zeggen dat mensen met een smalle beurs slechter onderwijs krijgen dan heden ten dage. Ook voor hen wordt het onderwijs beter. Er is meer geld verdiend met de Opel Kadet dan met de Rolls Royce, en de relatief goedkope Opel Kadet heeft miljoenen bepaald niet rijke burgers van een acceptabele auto voorzien, net als de T-ford dat eerder deed. Dat veel mensen geen Rolls Royce kunnen betalen betekent niet dat alle auto’s even duur moeten zijn of dat Rolls Royces moeten worden verboden. Overigens doet niemand er moeilijk over dat we hier beter onderwijs hebben dan in Afrika, maar socialisme houdt nou eenmaal op bij de landsgrenzen.

Als het de overheid werkelijk ernst is met het betaalbaar houden van topopleidingen voor arme burgers is daar een veel simpelere oplossing voor dan het nationaliseren van het onderwijs: verstrek beurzen aan studenten om zo de opleiding te kunnen betalen. Wel voorzichtig zijn daarmee, want daarmee komt staatsgeld via een omweg binnen handbereik van de onderwijsinstelling en dan ligt het voor de hand de prijzen te verhogen en te lobbyen voor hogere beurzen. Desondanks zal een student toch geneigd zijn om voor die prijs de beste opleiding te kopen, dus de opwaartse druk op het onderwijs blijft. Grootste nadeel zal wel zijn dat de beurzen een verkiezingsthema gaan worden en er steeds meer en hogere beurzen verstrekt worden.

Laat het onderwijs vrij en vertrouw de consument! Het zijn immers dezelfden die elke vier jaar braaf mogen stemmen en als ze niet te vertrouwen zijn, wat voor leiders krijgen we dan? En daar lijdt iedereen onder, niet alleen zijzelf!