Point of no return

De algemene beschouwingen zijn in volle gang. De partijen proberen elkaar de loef af te steken met alternatieve plannen. Maar zijn er alternatieven?

Als de overheid geld tekort heeft om te doen wat zij wil doen – even los van de vraag of dat dingen zijn die de overheid moet doen – heeft zij de keuze tussen drie mogelijkheden:
– hogere belastingen;
– op uitgaven elders besparen;
– lenen.
De Nederlandse overheid is al sinds het midden van de jaren zeventig bezig met het onder controle krijgen van de uitgaven. Het begon met de zogenaamde een-procentsoperatie van de toenmalige minister van Financiën Wim Duisenberg. Toch is het in al die jaren sinds 1976 – bijna vier decennia! – niet gelukt de uitgaven van de overheid onder controle te krijgen. Van de drie hiervoor genoemde mogelijkheden zijn vooral de eerste en de laatste uit de verf gekomen.

Die politiek van het opschroeven van de belastingdruk en het bijlenen van het tekort heeft lang gewerkt. Het begint echter duidelijk te worden dat er een einde aan zit. Vorig jaar verhoogde het kersverse kabinet de BTW van 19% naar 21%. De geraamde opbrengst was ruim 4 miljard. Tegelijkertijd vielen in dat jaar de belastinginkomsten sterk tegen als gevolg van de mindere economische activiteit.

Van de jongste lastenverhoging – in casu de accijns op drank – staat vast dat deze geld kost.

Zo zie je dus dat er een natuurlijke grens zit aan lastenverhogingen. Op een bepaald moment werkt lastenverhoging niet meer. Wie bekend is met de Laffer-curve weet waarom dat zo is.

Ook aan de leningenkant is de ruimte aan het verdwijnen. De rente die de staat betaalt is super laag, dus daar kan niet veel meer van af. Ik zwijg hier maar even over een situatie waarin de rente weer gaat stijgen. Meer lenen begint eveneens illusoir te worden, lees het artikel van Ratio van vorige week maar eens. En dan praten we alleen nog maar over de schuldenberg van de overheid c.q. de overheden in dit land. Wat dacht u van de schuldenberg van de private sector (bedrijven en huishoudens)? De Europese Commissie schatte de schuldenberg van consumenten in 2010 op 128% van het bbp. Daarbij komt dan nog de schuldenberg van het bedrijfsleven. Als je alle drie componenten van de schuld – publiek, consumenten en bedrijven – bij elkaar optelt zit je tussen de 320 en 330% van het bbp, zo berekenden onderzoekers van de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) voor het jaar 2010. Veel ruimte voor meer krediet is daar niet.

Dan is er nog de derde optie: bezuinigen. Dat wil zeggen: echt bezuinigen, schrappen van publieke uitgaven dus. Maar in hoeverre is dat mogelijk? Het kost immers onmiddellijk stemmen als politici dat doen en politici snijden niet graag in eigen vlees. Onder de publieke uitgaven vallen bijvoorbeeld ook zorguitgaven. Wat dacht u ervan als een huisgenoot of familielid van u zorg voor een chronische aandoening nodig heeft en de zorginstantie laat u weten dat die niet beschikbaar is? Of u de zorg zelf maar wilt gaan verzorgen, als mantelzorger dus? Dat is waar bezuinigingen – echte bezuinigingen, niet verkapte lastenverzwaringen – op neer komen. Misschien moet u in een dergelijke situatie betaald werk laten lopen om de mantelzorg te kunnen verlenen. Tel uit het welvaartsverlies.

Kortom, echte bezuinigingen die vitale voorzieningen raken, leiden net zo goed tot welvaartsverlies als lastenverhogingen. Er is dus nauwelijks een uitweg. Daarmee wordt duidelijk wat de gevolgen zijn van een decennialange verwaarlozing van het productieprobleem (lees: de vraag hoe welvaart te scheppen). De enige uitweg die er nog rest is meer economische groei (lees: herstel van de productie). Maar daar is weinig zicht op met een vergrijzende bevolking en de invoering van een pan-Europese planeconomie in de vorm van de politieke en monetaire unie. Het point of no return lijkt gepasseerd. Wie niet voor zichzelf kan zorgen heeft een probleem.

Hoe het dan wel verder moet? ‘Wie is John Galt?’, is mijn wedervraag in zo’n geval.

Paul Verhaegh