Ayn Rand: persoon, leven en werk

Kritische stukken over Ayn Rand en haar werk treffen nogal eens de persoon Ayn Rand, maar niet de kern van haar boodschap.

Voorbeelden van dergelijke besprekingen van Ayn Rand vinden we hier en hier. Merk op hoe de schrijvers van deze recensies haar filosofie – en haar aanhangers – proberen te elimineren met ad hominem aanvallen. Het begint al in de titel: Ayn Rand is een “neurotische hypocriet” en bewonderaars van haar werk zijn “groupies” dan wel “gelovigen”.

Wie het woord “gelovigen” gebruikt in de loop van een seculier discours bedoelt dat meestal denigrerend, om aan te geven dat het gaat om mensen die niet zelfstandig kunnen denken. Best wel ironisch om zoiets op de site Joop.nl te lezen, want dat is de webstek van wat sinds Pim Fortuyn wel “de linkse kerk” wordt genoemd. En als je ergens “gelovigen’ aantreft is het daar wel. Misschien een gevalletje projectie, amigo Frans Verhagen?

Wat de recensie van Jaimy Fox op MWNW betreft: als het al klopt dat Ayn Rand mensen behandelde zoals de recensie beschrijft, dan zegt dat nog niets over de waarde van haar filosofie. Ludwig van Beethoven, om maar eens iemand te noemen, was een heethoofd en had meestal ruzie met mensen, maar ik ken niemand die zegt dat zijn muziek daarom niet deugt.

Kortom, negatieve besprekingen van Ayn Rand en haar werk verraden maar al te vaak de weerzin tegen de dissident as such en bevatten niet, of niet in de eerste plaats, argumenten tegen haar filosofie.

Sommige dingen die critici beweren kloppen overigens, zoals het verwijt over de nogal tweedimensionale (lees: bordkartonnen) karakters in Atlas Shrugged. Maar zoals ik eerder al eens schreef: Atlas Shrugged is een filosofisch werk dat is gegoten in de vorm van een roman. Wie dat over het hoofd ziet, kan een mening geven over het boek als roman, maar dat is dan per definitie geen oordeel over de daarin vervatte filosofie.

De kern van het werk van Atlas Shrugged is dat het socialisme een logische tegenstrijdigheid bevat. Het socialisme verwijt namelijk de getalenteerde mens (in Atlas Shrugged verpersoonlijkt door de ondernemer) dat hij de vruchten van zijn talent geniet (en ook wil genieten). De getalenteerde mens wordt daarom bestreden. Tegelijkertijd wil het socialisme wel de vruchten plukken van de inspanning van de getalenteerde mens om die ten gunste van anderen (of de staat) te laten komen. Het is deze tegenstrijdigheid (uw talent is een bedreiging, maar de welvaart die u ermee schept willen we graag van u hebben) die maakt dat het socialisme niet kan slagen waar het kapitalisme wel slaagt (nl. in het scheppen van welvaart). Dàt is het briljante inzicht van Ayn Rand. En het is dàt punt dat door bijna alle critici over het hoofd wordt gezien. En al helemaal door intellectueel betrekkelijk oppervlakkige critici zoals Jaimy Fox en Frans Verhagen. De heren moeten nog leren dat kritiek leveren pas kan als je de gedachtegang van de ander volledig weet te vatten. Dat laatste doen zij geen van beiden, en Frans Verhagen al helemaal niet. Misschien moet hij de komende kerstvakantie toch maar opofferen om John Galt’s speech te herlezen. Misschien dat dan het kwartje alsnog valt. Laat Frans Verhagen daarna maar eens een echte recensie schrijven. Eentje waarin hij Atlas Shrugged op filosofisch niveau weerlegt. Ik ben benieuwd.

Paul Verhaegh