De veroordeling is het einde van het begrip

Vrijspreker: U hoorde laatste een gesprek van een typische onderdaan, waarbij deze onderdaan zijn analyse van een situatie afsloot met een boos ‘het zijn gewoon allemaal schoften.’ Is daar een probleem mee?

Opperdienaar: Je hoort dat heel vaak inderdaad. Iemand vraagt zich af waarom de directeur een verhoogde bonus krijgt na een wanprestatie. Maar vraagt hij het zich daadwerkelijk af? Is hij daadwerkelijk geïnteresseerd in een antwoord? Zijn antwoord is vaak: “Omdat het een schurk is”. Dat antwoord is misschien emotioneel bevredigend, maar zegt vrij weinig. Als de spreker zelf besluit een schoft te zijn, levert hem dat niet direct een enorme bonus op. Als je de spreker daar op wijst, zoekt hij een additionele verklaring: ‘Het zijn allemaal schoften, die elkaar bonussen geven’. Dat verschuift het probleem alleen maar. Hoe zijn ze in die machtspositie gekomen? Zijn ze als schoft geboren? Zijn ze tot schoft gemaakt? Door wie? Met welk doel? Hoe gaat dat in zijn werk? Dat lijkt me interessant om te weten.

Als onderdanen echter eenmaal in een morele veroordeling vast zitten, is het moeilijk voor ze om in termen van oorzaak en gevolg een situatie te blijven ontleden. Als ze niet denken in oorzaak en gevolg relaties, wordt het moeilijk om de wereld om hen heen te beïnvloeden.

Je ziet dit heel sterk bij schurken in een rechtszaak. Dan bedoel ik degenen die aangeklaagd worden. Degene die naar een verklaring zoekt van hun wandaad, bijvoorbeeld een slechte jeugd, loopt altijd het risico dat zijn verklaring wordt afgebrand met: “Aha, dus jij praat het goed?” Daar zit zelfs de verholen verdenking bij dat de verklaarder ook een slecht geweten heeft en dat probeert recht te praten. Voor het in stand houden van de woede is het nodig dat de verklaringen achterwege blijven. De oorzaak gevolg keten moet worden doorgeknipt en daar mag niet achter gekeken worden.

Vrijspreker: Maar is een slechte jeugd dan een excuus of verklaring of beide,  voor een misdaad? Er zijn toch ook mensen met een slechte jeugd die geen misdadiger worden?

Opperdienaar: Ja, er zijn natuurlijk nog vele andere factoren die meespelen. Het is onomstreden dat alle geweldmisdadigers een vreselijke jeugd hebben gehad. Het is echter niet zo dat iedereen met een vreselijke jeugd een geweldmisdadiger wordt. Het is een noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarde voor een misdadiger carrière. Wat bepaalt welke kant het uitgaat met iemand die een slechte jeugd heeft gehad? Keuzes; dat is een open deur, maar wat bepaalde die keuzes? Je komt er op uit dat er factoren moeten zijn geweest die de keuzes bepaalden. Is het eng om die factoren op te zoeken? Voor de meeste mensen wel, ze verklaren botweg dat de keuzes van het individu niet bepaald worden door enige factoren. Dat die factoren ook nooit gevonden kunnen worden en ze maken zichzelf daarmee in 1 klap machteloos om iets te veranderen. Komt de angst om te graven in de oorzaken van kwaad voort uit het risico dat empathie ontstaat voor de misdadiger? Of omdat misschien blijkt dat de eigen superioriteit ook verklaard kan worden? Of omdat duidelijk wordt dat je zelf in precies dezelfde situatie met dezelfde genen en zelfde ouders en zelfde buurt en school en leraren en roverheid, niet anders was geëindigd? Goed en slecht moeten zeker anders bekeken worden.

Libertariërs zitten hier met en probleem. Om het kwaad te bestrijden, moeten ze alle tandwieltjes er van helemaal begrijpen. Maar als ze die begrijpen, durven ze het geen kwaad meer te noemen. De morele stempel is het einde van het begrip.

Vrijspreker: Misschien al de tandwieltjes proberen te begrijpen, maar het toch nog gewoon kwaad blijven noemen. Je noemt de kleur groen toch ook nog gewoon groen als je begrijpt hoe die tot stand komt?