Theorie en praktijk

Veel weten is mooi, maar wat is het nut daarvan wanneer dat geen praktische gevolgen heeft? Hoe komt het dat veel kennis geen praktische gevolgen krijgt? Wat is ervoor nodig om theorie over te laten gaan in praktijk? Het doel van deze serie artikelen (1, 2, 3, 4) is een dialoog tussen libertariërs en christenen op gang te brengen, liefst tijdens persoonlijke ontmoetingen. Om dat mogelijk te maken is het noodzakelijk een aantal misverstanden uit te weg te ruimen. Inmiddels zou reeds duidelijk kunnen zijn dat atheïsten evenals christenen een nogal vertekend beeld hebben van principes die in de Bijbel te vinden zijn. Wellicht is dat aanleiding om eens (opnieuw?) na te denken over allerlei veronderstellingen.

Korte terugblik

In het eerste artikel beschreef ik dat het anarchisme annex libertarisme uitgaat van de principes ‘vrijwilligheid’, ‘non-agressie’ en ‘eigendomsrecht’. Het doel van het zogenaamde ‘koninkrijk van God’ is deze principes op een praktische en krachtige manier te herstellen ten behoeve van goedaardige mensen. Het tweede artikel kaartte aan dat niet elk gezag aanvaardbaar is, en dat overheden net als vliegtuigkapers dwang en geweld gebruiken om hun veronderstelde gezag te doen gelden over het denken en handelen van hun gijzelaars. Deze agressie gaat voor goedaardige mensen onnodig ten koste van vrijheid en vrijwilligheid. Het derde artikel  beschreef dat dit ten koste gaat van eigendomsrechten, zowel met betrekking tot grondstoffen als mensenlevens. De grote gemene deler is geweld en het verlagen (commodificatie) en verzwakken van mensen, in contrast met vrijwilligheid en krachtige waardigheid. Het vierde artikel ging specifiek in op de rol en functie van geweld.

Mentale masturbatie

Velen houden zich bezig met wat zij de praktische kant van het leven beschouwen. Theorie interesseert hen niet veel of zelfs helemaal niet. Daardoor hebben zij te weinig besef over wat er precies gaande is, evenmin als over de oorzaken en gevolgen daarvan. Anderen doen het omgekeerde; ze richten zich op theorie (of theologie) maar laten na er praktisch mee aan de slag te gaan. Bij het laatste moet ik onwillekeurig denken aan mentale masturbatie. De vergelijking met lichamelijke masturbatie is bijzonder herkenbaar en daardoor leerzaam:

Mentale masturbatie is een intellectuele bezigheid waarbij de betrokkene zichzelf bevredigt door – in de context van deze artikelenserie – waarheid tevoorschijn te laten komen. Een dergelijke sterk bevredigende aha erlebnis heeft echter geen enkel nut wanneer deze niet op een andere, zinvolle plek aankomt en daar opbouwende praktische gevolgen krijgt. Evenzo heeft het verspillen van mannelijk zaad geen enkel praktisch nut wanneer het niet aankomt op exact die plek waar het nieuw leven tot gevolg krijgt. Eenzaam achter een computer of verscholen achter boeken heeft kennis even weinig waarde als zaad wat geen vrucht oplevert. De juiste kennis is als zaad wat in de context van liefdevolle relaties kan leiden tot een andere toekomst. Liefde definieer ik niet als prettige gevoelens (vaak hormonaal gedreven), maar als doelbewust het goede doen voor de ander en daarbij het belang van die ander voor het eigenbelang laten gaan wanneer dat noodzakelijk blijkt.

Het Nederlandse gezegde zegt ‘praatjes vullen geen gaatjes’. De oplettende lezer weet dat dit principe stevig in de Bijbel verweven is. Denk aan ‘een mond vol met woorden van liefde, maar een hart dat vol is van winstbejag’ (Ezechiël 33:31). ‘Aan de vruchten herken je een boom’ (Matteüs 12:33) Het geklets van mensen, hoe intellectueel of theoretisch juist ook, kan weerzinwekkend zijn wanneer de daden er niet mee overeenstemmen of wanneer het niet aangedreven wordt door liefde voor medemensen (1 Korinthiërs 13). Mensen kunnen net als zout conserverend zijn, bederf in hun omgeving remmen of de omgeving zelfs – net als citroen of azijn – reinigen van vuil en bederf. Wie niet als zodanig functioneert, is verworden tot een afvalproduct van de samenleving (Mattheüs 5:13-16).

Relaties

De kern van de kloof tussen theorie en praktijk zit ‘m mijns inziens in het begrip en de praktijk van liefde. Zonder dat is een mens zelfgericht. Zonder dat heeft niets van wat hij doet betekenis of daadwerkelijke waarde voor anderen. Wie daarentegen besluit liefdevol te handelen, zal dat doen in het belang van anderen. Eigen wensen en eigenbelang verdwijnen naar de achtergrond. Relaties worden kwalitatief van aard – in tegenstelling tot werkcontacten en oppervlakkig tijdverdrijf. Wanneer er offers gebracht moeten worden, klein of groot, dan wordt dat van harte gedaan.

Een mooie illustratie van wat er gebeurt met en zonder relatie las ik in het boek Vuurregen van Bill Myers. Een hondsdolle hond staat schuimbekkend te blaffen tegen een jong meisje. Het is een kwestie van tijd voor hij haar te lijf gaat. Omstanders staan erbij en kijken ernaar. De vader komt eraan, ziet het gevaar en gaat de hond te lijf. Er volgt een gevecht waarbij de vader diverse beten oploopt en de hond uiteindelijk door hem afgemaakt wordt. Deze vader heeft een bepaalde relatie met zijn dochter. De omstanders, die kennelijk geen enkele relatie met het meisje hebben, branden hun handen er niet aan. Er is slechts opwinding over hoe verschrikkelijk de situatie wel niet is. Maar het is niet hun probleem. Het raakt hen niet echt. Ze zijn niet bereid om offers te brengen in het belang van die weerloze ander. Is het vreemd dat machthebbers van samenlevingen streven naar individualisering? Wie stevige familiebanden heeft of deel uitmaakt van een netwerk met hechte vriendschappen, zal handelend optreden waar schadelijke situaties worden geconstateerd. Geïndividualiseerde aan zichzelf denkende mensen blijven echter passief. Liefdevol gedrag en goede relaties zijn het beslissende verschil tussen actief en passief gedrag in het belang van anderen, vanaf individueel niveau tot en met de samenleving als geheel.

Ook hier weet de oplettende lezer dat dit principe, het liefhebben van God en medemensen (Deuteronomium 6:5, Markus 12:29-31), stevig in de Bijbel verweven is. Dat is niet verwonderlijk, want alleen liefde kan ervoor zorgen dat een samenleving zich daadkrachtig ontdoet van datgene wat (en diegene die) kwaadaardig is en ervoor zorgen dat er voor anderen een klimaat ontstaat waarin zij volledig tot bloei kunnen komen. Dit is de enige weg naar een liefdevolle en rechtvaardige samenleving.

Praktijkvoorbeeld

Het is verleidelijk om oeverloos door te blijven schrijven of kletsen over allerlei onderwerpen. Uiteindelijk gaat het er echter om wat we doen. Als voorbeeld van hoe mensen in beweging kunnen komen om te doen wat goed is voor anderen, stel ik een Nederlands gezin voor dat geëmigreerd is naar centraal-Europa.

Dit gezin heeft een huis gekocht en de aankoopsom met een hypothecaire lening gefinancierd. Nadat ze ontdekten hoe het financiële systeem functioneert, waar geld eigenlijk vandaan komt en wat de rol is van banken en overheden, hebben ze een harde grens gesteld. Inmiddels wijzer geworden weigeren ze – net als sommige anderen – om nog langer een kwaadaardig systeem te voeden en verwerpelijke lieden de middelen te verschaffen om te doen wat schadelijk is voor de samenleving. Dit gezin gaat verder dan anderen. Voor zover ik weet zijn zij de enigen die niet alleen stoppen met betalen, maar bewust niet naar een overheid stappen voor rechtvaardigheid. Ook zijn zij voor zover ik weet de enigen die hun bank een direct opeisbare boete hebben opgelegd. Alle details staan in een brief die ze aan de bank hebben geschreven (download brief) die in meerdere talen beschikbaar is voor het publiek (download english letter en  czech letter).

Uit de brief blijkt dat dit gezin vanuit motieven handelt die terug te vinden zijn in de Bijbel. Kennelijk heeft dit gezin zich vrijgemaakt van een toestand van aangeleerde hulpeloosheid. Ze werpen bepaalde ketenen (zie eerste en eventueel vierde artikel) van zich af en handelen blijkens deze brief in het belang van de samenleving als geheel. Wat de gevolgen zullen zijn van hun stappen is vooraf niet bekend. Hoogstens is bekend, zoals uit de laatste bijlage van die brief blijkt, dat ze mogelijk gedwongen zullen worden om een prijs te betalen voor hun beslissing. Het is voor hen een gecalculeerd en aanvaardbaar risico, anders hadden ze deze stap niet gezet. Waarschijnlijk kennen ze de herhaalde woorden van Jezus, dat iemand om een nieuw leven te vinden eerst zijn oude leven (als een slaaf van geld en bezit van de wereldgeesten) definitief achter zich moet laten. De prijs van een schoon geweten kan zijn dat ze kaalgeplukt worden. Mochten anderen dit voorbeeld volgen, dan zou het echter best weleens kunnen gebeuren dat de machtsverhoudingen in de samenleving veranderen en het kwaad daadwerkelijk uit de samenleving verwijderd wordt.

Wat mensen ook denken over de stappen die dit gezin heeft ondernomen; ze hebben iets begrepen en handelen ernaar. Hoe zit het met jou? Vindt je mentale masturbatie een prettige bezigheid, of ben je iemand met ruggegraat die woorden in daden omzet? Blijf je overgeleverd aan de grillen van anderen zonder dat er iets verandert, of ga je iets doen met datgene wat je hebt geleerd zodat jij daadwerkelijk één van degenen bent die de samenleving vormen en sturen? Vergeet niet; alle keuzes hebben gevolgen. Ook de keuze om niets te doen.

Mijn naam heb ik bewust niet vermeld, immers, de boodschap is belangrijker dan de boodschapper.