Tolstoj: het waanidee van de staat

De Russische schrijver Tolstoj heeft naast prachtige literatuur als Anna Karenina en Oorlog en Vrede ook treffend over de staat geschreven. ‘De diepgewortelde pseudoleer over de staat geeft honderden mensen een krankzinnige, door niets te rechtvaardigen macht over miljoenen en berooft deze miljoenen van hun ware vrijheid.’

‘De heersers zeggen: Ik betreur het bijzonder dat ik opdracht moet geven tot confiscatie van arbeidsproducten, opsluiting in de gevangenis, verbanning, dwangarbeid, executie en oorlog – oftewel massamoord. Maar het is mijn plicht dit te doen omdat de mensen die mij de macht gegeven hebben dit van mij eisen. En de onderdanen zeggen: Als ik de mensen hun eigendom afneem, hen van hun gezin weghaal, opsluit, verban, ter dood breng, als ik de mensen van een ander volk dood, ruïneer, steden met vrouwen en kinderen erin beschiet, dat doe ik dat niet omdat ik het wil, maar enkel en alleen omdat ik de wil uitvoer van de autoriteit waaraan ik beloofd heb mij te onderwerpen voor het algemeen belang.

De pseudoleer van de staat is alleen al schadelijk omdat ze leugen voor waarheid laat doorgaan. Maar meer nog omdat ze goede mensen leert om dingen te doen die tegen hun geweten en de wet van God ingaan: de armen beroven, veroordelen, terechtstellen, verjagen. En daarbij denken dat al die dingen niet slecht zijn.

Een wezenlijk kenmerk van iedere regering is, dat zij van haar burgers het geweld eist waarop zij is gebaseerd. Op die manier onderdrukken alle burgers zichzelf. De regering eist van de burgers geweld en hulp bij geweld.

Iedere regering steunt op gewapende mensen die bereid zijn met kracht de wil van die regering uit te voeren. Dus op een klasse van mensen die zijn opgeleid om iedereen te doden die de regering dwars zit. Deze mensen zijn de politie en in de eerste plaats het leger. Wie echter denkt dat een regering er alleen een leger op nahoudt om zich tegen aanvallen van buitenaf te verdedigen, die vergeet dat legers in de eerste plaats nodig zijn om de regering te beschermen tegen haar eigen onderdrukte en in slavernij levende onderdanen. Oorlog is niet anders dan een gevecht tussen verschillende regeringen om meer macht te verwerven en om de macht over hun onderdanen te versterken.

Zodra je iets verder kijkt dan de tot geloof geworden dwaalleer en de positie van de mens beziet die in een staat leeft dan sta je versteld van de graad van slavernij waarin de mensen tegenwoordig leven. Over ieder mens, waar ook geboren, waakt een verzameling mensen die hij helemaal niet kent, maar die de wetten van zijn leven vaststellen en bepalen wat hij wel en niet mag doen. Hoe volmaakter het staatssysteem, des te nauwer het net van deze wetten. En toch zijn de mensen die in een dergelijke positie verkeren niet alleen blind voor hun slavernij, ze zijn er nog trots op ook. Omdat ze denken dat ze vrije burgers zijn van een machtige staat. Ze zijn daar net zo trots op als lakeien trots zijn op de gewichtigheid van de heren die zij dienen.’

Als – later in zijn leven – diepgelovig man zag Tolstoj de christelijke leer als het antwoord op de gewelddadige staat. ‘Doe een ander niet aan wat jezelf niet wilt dat mensen jou aandoen. Als jij niet wilt dat anderen jou dwingen om 10 uur per dag in een fabriek of mijn te werken, als jij niet wilt dat anderen je verkrachten of vermoorden, doe dat dan ook zelf niet, en doe daar niet aan mee.’

Ook het met geweld omver werpen van de staat, keurde hij af. ‘Anarchisten hebben in alles gelijk: in het ontkennen van het bestaande en in de vaststelling dat bij de heersende zeden niets ergers kan zijn dan het geweld van de macht. Maar in één ding vergissen zij zich schromelijk, namelijk waar zij denken dat anarchie kan worden ingevoerd door een revolutie. Anarchie kan alleen worden ingevoerd doordat steeds meer mensen de bescherming van de heersende macht niet meer nodig achten. En doordat steeds meer mensen zich schamen deze macht uit te oefenen.’