Red het libertarisme

ingezonden artikel bedoeld voor discussie

Weg met het NAP

Het kan natuurlijk aan mij liggen, maar ik geloof dat het libertarisme in hoog tempo aan aanhangers verliest. Natuurlijk niet de harde kern, maar wel iedereen die er aan de linkerkant en rechterkant mee sympathiseerde of er welwillend tegenover stond.

De reden hiervoor zie ik in het feit dat het libertarisme geen mogelijkheden biedt tot activisme. Het libertarisme is gebaseerd op “doe niet” ipv “doe wel”. In de wereld van vandaag de dag zijn zowel links als rechts tot activisme overgegaan, en hier kan het libertarisme geen ondersteuning bieden. Erger nog, de inactieve houding levert verwijten op van zowel links als rechts dat men niets doet en zo de tegenstanders indirect ondersteunt.

Daarbij ben ik de laatste maanden steeds meer de overtuiging toegedaan dat één van de pijlers onder het libertarisme eigenlijk een verdekte aanval geweest is op de kern van het libertarische: deze pijler is het NAP. Het NAP heeft alle kenmerken van GSRRM (feministisch, abrahamistisch: Gossip Shaming Ridicule Rallying Moralizing) aanval op het economische gedachtengoed van het libertarisme. (Ik gebruikt deze term omdat je deze snel kunt vinden in google wanneer je er meer over wilt weten)

Zelf ben ik (inmiddels al weer een aantal jaren geleden) ooit eens begonnen “Human Action” van Von Mises te lezen. Helaas was de vakantie te kort om het uit te lezen, en daarna ben ik er nooit meer toe gekomen. Wat mij bijgebleven is de rationele en empirische toon van dit werk. Ik weet het niet zeker, maar ik geloof niet dat Von Mises het over het NAP heeft gehad in dit boek.

Wat is de oorsprong van het NAP en hoe is dit verbonden geraakt met de economische theorieën van Von Mises?

Ik moet bekennen dat ik dit niet weet, maar ik heb wel vermoedens. Het economische framewerk dat door Von Mises begonnen is sluit namelijk zeer goed aan bij de filosofische overwegingen van mensen die “met rust” gelaten willen worden. Het was dan ook niet zo moeilijk om het NAP -een moreel standpunt- te verkopen aan hetzelfde publiek: de libertariërs. Corrigeer me als ik het fout heb, maar was het Rothbard die het NAP introduceerde cq liet versmelten met het economische gedachtengoed van Von Mises?

Uiteindelijk maakt het weinig uit hoe het gekomen is, maar achteraf kijkend durf ik te stellen dat dit een zeer slimme aanval was (opzettelijk of niet) die het libertarisme onverkoopbaar heeft gemaakt bij het grote publiek.

De adoptie van het NAP was niet nodig geweest. Austrian economics is niet afhankelijk van het NAP. Ik sluit het zelfs niet uit dat Austrian economics vervolmaakt kan worden en dat dit het NAP zou uitsluiten. Austrian economics is empirisch gebaseerd: wat kunnen we zien dat mensen doen, wat demonstreren mensen met hun gedrag? En zelfs: wanneer gebruiken mensen geweld, waarom en waarvoor? Ik zie geen duidelijke reden waarom “economie met de vuist” geen deel zou kunnen worden van Austrian economics. Sterker nog, ik denk dat het deel moet gaan uitmaken van Austrian economics om dit gedachtengoed te kunnen verbreiden.

Het sterkste punt van het libertarisme is -imo- de economische kant. Het NAP gaf altijd veel aanleiding tot problemen en haarkloverij. Daarom mijn oproep: laat het NAP los. Bekijk alles vanuit de empirische hoek en red (de economische principes van) het libertarisme – nu het nog kan.

Vrijheid zonder NAP

Is het NAP nodig om vrij te kunnen zijn?

Zelf was ik ooit aangetrokken tot het NAP omdat dit voor mij een “bewijs” was dat ik eigenlijk vrij moest zijn. Inmiddels heb ik van dat idee afstand genomen, o.a. door te proberen te definiëren wat vrijheid voor mij eigenlijk is.

Absolute vrijheid, i.e. vrijheid zonder limieten bestaat niet. Puur theoretisch gezien is omnipotentie niet te onderscheiden van totale chaos. Er bestaat dan namelijk geen verschil meer tussen oorzaak en gevolg. Vrijheid zal moeten plaatsvinden binnen de natuurwetten en moet onderhevig zijn aan oorzaak en gevolg om überhaupt zin te hebben.

Voor hen die niet geloven in vrije wil is de discussie hiermee afgedaan. Maar zij waren natuurlijk zo wie zo al niet in vrijheid geïnteresseerd.

Ik denk dat voor de rest van ons vrijheid het maken van keuzes is; het kiezen uit verschillende takken van oorzaak en gevolg. Hierbij moeten we rekening houden met natuurwetten en sociale wetmatigheden/verwachtingen. Net zo goed als we niet kunnen vliegen met alleen onze armen, kunnen we ook niet tegen maatschappelijke verwachtingen ingaan zonder consequenties.

Proberen om maatschappelijke verwachtingen te ontlopen door een moreel principe te citeren zal dan ook niet op veel succes kunnen rekenen. De evolutie heeft mensen “bullshit detectoren” gegeven die zeer fijn werken, IQ is daarbij onbelangrijk. Vrijheid op het maatschappelijke vlak is een zaak van geven en nemen. Wij geven andere mensen vrijheid, en zij geven ons vrijheid. Deze transactie bestaat ook zonder expliciet verdrag, en kan dagelijks geobserveerd worden.

Zelf denk ik dat de grote voorsprong van het westen in de laatste eeuwen te vinden is in dit impliciete vrijheidsverdrag. Dit verdrag bestaat uit ten minste twee belangrijke delen: vertrouwen en vrijheid. We geven vrijheid omdat we er op vertrouwen niet belazerd te worden. We nemen vrijheid maar mogen dan anderen niet belazeren.

Dit alles sluit het NAP niet uit, maar het heeft ook geen behoefte aan het NAP.

Ik zou zelfs zeggen dat het NAP hierbij eerder lastig is, zo niet onmogelijk. Het probleem bestaat daaruit dat het NAP met harde definities werkt. Maar zo werkt/oordeelt de maatschappij niet. Bedenk de rechter die sprak: Ik weet wat pornografie is wanneer ik het zie. Zo ook de samenleving tov geweld. De samenleving gaat heel flexibel om met ‘harde grenzen’. Het stelen van een appel is soms geweld, en soms niet. Een miljonair die van een appel bestolen wordt krijgt van de samenleving niet dezelfde opties als de bedelaar die een appel afhandig gemaakt wordt.

Te proberen het NAP te gebruiken om de grenzen van iemands vrijheid (i.e. mogelijke opties) vast te leggen zal door de maatschappij dan ook niet geaccepteerd worden.

Vrijheid wordt verkregen uit quid pro quo. Het NAP is hiervoor niet nodig.

De staat en NAP

Het grootste ‘probleem’ voor de libertariër is -zo geloof ik- de staat. Libertariërs ervaren de staat als onderdrukkend, met name door belasting en wetgeving. En ze staan hierin niet alleen.

Hoe kom je van de staat af?

Uit de libertarische hoek hoor ik eigenlijk maar 1 argument: Het NAP.

Dit werkt op mij een beetje als het Calimero argument: “maar zij zijn groot en ik is klein en dat is niet eerlijk”.

Hoe goed is het NAP als argument eigenlijk?

Ik geloof niet dat iemand wel eens geprobeerd heeft om een belastingambtenaar over te halen met het NAP als argument. Die persoon moet ook zijn werk doen, en hoewel hij persoonlijk positief tegenover het NAP kan staan, het zal zijn besluit niet veranderen. Hij heeft regels die hij moet volgen of hij loopt het risico om zijn job te verliezen.

De overheid is geen persoon. En als zodanig kan ook niet overtuigd worden.

De enige manier om de overheid te veranderen is via democratische processen die resulteren in veranderingen in de regels.

Libertariërs moeten niet-libertariërs overtuigen om anders te stemmen. Er is geen andere manier die harmonieert met het NAP.

Andere mensen overtuigen is extreem moeilijk. Persoonlijk geloof ik dat dit onmogelijk is. De enige reden waarom dit soms lijkt te lukken is dat de andere persoon al op de libertarische golflengte zit maar zich hiervan nog niet bewust is. Het overtuigen is dan eigenlijk een bewustmaking.

Om het simpel te stellen: Ik denk dat de instelling of mening van een persoon voor 100% bepaald wordt door hun inkomen. Dit zou ik preciezer kunnen uitdrukken door: De instelling/mening van een persoon wordt ingegeven door de wijze van handelen waarvan hij de beste toekomstige resultaten voor zichzelf verwacht.

Een beroep op morele waardes die tegenstrijdig zijn met bovenstaande zal dan ook geen durend resultaat hebben. Dwz, in de discussie kan men wellicht enige punten scoren en mogelijk wat cognitieve dissonantie veroorzaken, maar een dag later is iedereen weer bij de oude standpunten.

Enkel voor het persoonlijk superioriteit gevoel is het NAP zinvol. Het doet goed om zich moreel superieur te voelen ook al delft men het onderspit (i.e. bereikt niets) in de discussie. (Been there, done that)

Het NAP heeft volgens mij geen enkel effect gescoord in de politieke arena. Ik zou zelfs nog een stapje verder gaan en willen beweren dat het effect negatief is. De reden hiervoor is het NAP. Libertariërs kunnen wel degelijk effect scoren op economische vraagstukken. Maar de verwijzingen naar het NAP haalt steevast de economische plussen die men boekt onderuit. De tegenstander wordt een carte blanche gegeven om alles wat er gezegd is te verwerpen omdat men het NAP erbij haalde ter motivatie.

Ik stel dan ook dat het NAP geen enkele bijdrage levert bij de poging om de economische aspecten van het libertarisme te bevorderen, en dat het zelfs blokkerend werkt. Ik vind het opmerkelijk dat libertariërs dit zo lang hebben geïgnoreerd en blijven hameren op het NAP.

Wanneer we het NAP verwerpen, en daarvoor een meer realistisch standpunt nemen hoeft ook het bestaan van de staat niet overmatig belastend te zijn. In een analogie met de stelling “zonder staat betekent niet zonder regels” zou ik zeggen “zonder NAP betekent niet een dictatuur”

Waar vele libertariërs de staat als probleem zien, geloof ik dat de staat een belangrijke rol kan spelen. Dat het dan om een ander soort staat en overheid gaat dan tegenwoordig het geval is mag duidelijk zijn.

In vierde paragraaf wil ik een voorzet geven voor hoe een andere staatsvorm, met overheid, er uit zou kunnen zien, waarbij het NAP overbodig is maar wel de essentiële libertarische ideeën tot uiting kunnen komen.

Wederkerigheid in plaats van het NAP

Ik wil hier een voorzet geven hoe een staatsvorm er uit zou kunnen zien waarbij de essentiële (economische) eigenschappen van het libertarisme ingang vinden maar het NAP overbodig is.

De staat zou -net als nu- bestaan uit een geografisch gebied met een grondwet die binnen dit gebied van toepassing is. In tegenstelling tot vandaag, zou de grondwet onveranderlijk zijn en onder alle omstandigheden op iedereen van toepassing. Ook de personen die de overheid vormen zijn individueel onderworpen aan de grondwet. Zowel in functie als ook als privé persoon.

Bij conflicten moet gedemonstreerd worden dat men aan de grondwet voldaan heeft. Ook rechters zijn onderworpen aan de grondwet. Er staat niemand boven de wet. Wie berecht de rechters? Uiteindelijk het volk. Een rechter kan alleen rechtspreken uit naam van het volk en moet verantwoording afleggen aan het volk. Ik wil hier niet ingaan over hoe het volk deze invloed kan uitoefenen, ook hiervoor zijn (moderne/nieuwe) oplossingen denkbaar.

Een overheid zou nog steeds de dagelijkse beslissingen nemen die nodig zijn om een land te besturen. Maar de beslissingen kunnen niet langer willekeurig worden genomen omdat ze in overeenstemming met de grondwet moeten zijn. In wezen niet anders dan het ook nu het geval is, behalve dan dat de grondwet onveranderlijk is en niet door de overheid aangepast kan worden.

Dit alles staat en valt natuurlijk met de grondwet. Maar deze hoeft niet zo moeilijk te zijn als het misschien lijkt. Het belangrijkste aspect is er één waarmee vrijwel iedereen kan instemmen: wederkerigheid. Voor elke overeenkomst moeten beide zijden beoordeeld worden en deze moeten in evenwicht zijn. Of het daarbij gaat over het kopen van een brood, of een sociale verplichting is daarbij volledig irrelevant. Alle overeenkomsten die niet evenwichtig zijn zijn ongeldig.

Net als in een libertarische ideale wereld wordt het grootste deel van het leven door overeenkomsten (verdragen, afspraken etc) vastgelegd. Echter anders dan in een libertarische wereld ligt hieraan niet het NAP ten grondslag, maar het principe van de wederkerigheid. Gegarandeerde wederkerigheid. (De garantie is een belangrijk bestanddeel waarop ik hier niet verder wil ingaan)

Ik geloof dat wederkerigheid het basisprincipe van het libertarisme was (en zou moeten zijn). Niet het NAP. Het NAP zie ik als een gefaalde poging het libertarisme te gronden, of -erger- als een poging het libertarisme te ondermijnen. Ik geloof niet dat libertariërs “ten koste van” de samenleving willen leven, libertariërs zijn best bereid om te betalen in een faire transactie. Profiteurs zijn geen libertariërs. Toch is het zo dat morele principes tot profiteren uitlokken, het NAP is daarop geen uitzondering.

Natuurlijk kan (en moet) deze voorzet nog duidelijk uitgediept worden, maar ik wilde hier slechts een tipje van de sluier oplichten, geen kant en klare oplossing presenteren. Vragen of opmerkingen kunnen we op soortgelijke manier analyseren als voor het NAP: waar wordt de wederkerigheid verbroken?

Ik hoop in dit artikel duidelijk gemaakt te hebben dat het NAP het libertarisme blokkeert, en dat het NAP onnodig is.

Wat ligt er dan meer voor de hand dan het NAP gedag zeggen?

Wat mij betreft kunnen de libertariërs kiezen: Met het NAP verder gaan, en steeds meer aanhang verliezen, of het NAP gedag zeggen en kiezen voor een vrijwel geweldloze wereld waarin het essentiële (economische) deel van het libertarisme tot een wereld dominerende factor kan uitgroeien.

ingezonden door Rien